Leefbaarheid in bloemkoolwijken: Een onderzoek naar de relatie tussen stedenbouwkundige kenmerken en leefbaarheid in wijken uit 1970-1985
Summary
Bloemkoolwijken zijn gebouwd in een periode van grootschalige stedelijke groei in Nederland (1970-1985). Hoewel schattingen over het exacte aantal uiteenlopen, kan gesteld worden dat een aanzienlijk aantal Nederlanders in een bloemkoolwijk woont. Bewoners lijken redelijk tevreden over hun woonomgeving, maar beweringen van stedenbouwkundigen, beleidsmakers en onderzoekers dat de leefbaarheid achteruit gaat in deze wijken moeten serieus genomen worden.
Omdat het begrip leefbaarheid erg abstract is, kan de relatie tussen stedenbouwkundig ontwerp en leefbaarheid worden onderzocht door niet alleen te kijken naar leefbaarheid als geheel, maar door te focussen op enkele indicatoren van leefbaarheid. Ontwerpers van bloemkoolwijken hebben geprobeerd om een aantal aspecten van leefbaarheid direct te beïnvloeden. In theorie zouden bloemkoolwijken dus beter scoren dan wijken waar niet geprobeerd werd deze aspecten bewust te beïnvloeden. Maar is dit ook zo? En welke ontwerpkenmerken zorgen hier dan voor? Dit is onderzocht aan de hand van de vraag: Wat is de invloed van stedenbouwkundige kenmerken van bloemkoolwijken op indicatoren van leefbaarheid en hoe kunnen verschillen in leefbaarheid, zowel met andere wijken als tussen bloemkoolwijken onderling, worden verklaard?
Om data te verzamelen en onderzoeksgroepen te maken zijn ruim zevenhonderd wijken uit de periode 1970-1985 individueel getoetst op zes stedenbouwkundige kenmerken van bloemkoolwijken. Deze zijn: organisatie rondom woonerven; woonerven onderling verbonden middels voet- en fietspaden; slingerende wegenstructuur; doorgaand verkeer via ringweg of hoofdontsluiting; vertakkingen met doodlopende straten; integratie van groen. Deze toetsing resulteerde in drie groepen: bloemkoolwijken (met vijf of zes kenmerken), controlewijken (met drie of minder kenmerken) en een tussencategorie (met exact vier kenmerken). Bij een vergelijking van wijken uit dezelfde bouwperiode zijn een aantal eigenschappen overeenkomstig, zoals bouwkwaliteit en locatie, en verschillen de groepen op stedenbouwkundige kenmerken.
Uit het onderzoek blijkt dat het niet slecht gesteld is met bloemkoolwijken. Gebaseerd op metingen van de Leefbaarometer scoren bloemkoolwijken iets onder het Nederlands gemiddelde, maar tonen bloemkoolwijken een betere leefbaarheidsscore dan andere wijken uit dezelfde periode. De ontwikkeling van deze score door de jaren heen is ook nog eens gunstiger dan van andere wijken uit dezelfde periode en de gemiddelde Nederlandse buurt.
De onderzochte indicatoren van leefbaarheid (verkeersveiligheid, beweging, kindvriendelijkheid, eenzaamheid en overlast) geven echter maar een beperkte verklaring voor de verschillen met controlewijken. Stedenbouwkundigen hebben geprobeerd deze vijf indicatoren te beïnvloeden met hun ontwerp, maar desondanks scoren bloemkoolwijken niet uitsluitend gunstiger op deze indicatoren.
Een zorgelijk signaal is het relatief hoge aantal wegongevallen in bloemkoolwijken. Ondanks dat dat verkeersveiligheid een van de belangrijkste uitgangspunten bij het ontwerp van bloemkoolwijken was, blijkt het tegenovergestelde in de praktijk. Daarnaast wijst dit onderzoek op de relatief slechte leefbaarheidsscores van bloemkoolwijken in groeikernen. In veel groeikernen zijn er meerdere bloemkoolwijken. Aangezien er veel wijken in eenzelfde gemeente kunnen kampen met problemen, is ook hier extra aandacht noodzakelijk.
De verbanden tussen stedenbouwkundige kenmerken en leefbaarheidsindicatoren zijn om landelijke schaal onderzocht. (Kwalitatief) onderzoek op een kleiner schaalniveau wordt aangeraden om deze verbanden nader te onderzoeken.