De grens van transparantie: lobbyregulering en de tabakslobby

Abstract

Dit is een onderzoek naar welke rol lobbyregulering kan spelen in relatie tot de transparantie van de Nederlandse tabakslobby. Om dit te onderzoeken, worden de percepties van beleidsmakers, lobbyisten en het maatschappelijk middenveld geanalyseerd. Van de verschillende actorgroepen in dit onderzoek wordt verwacht dat zij elk op een eigen manier de lobbyreguleringsinstrumenten beoordelen en tevens verschillend aankijken tegen het concept van transparantie. Transparantie wordt in dit onderzoek gezien als een multidimensionaal concept, bestaande uit openbaarheid van informatie, een gelijke toegang tot beleidsmakers en de verantwoording over hoe tot beleid tot stand is gekomen. Deze drie dimensies vormen samen het transparantiekader en vormen hiermee het ideaal van een transparante lobby. Uit eerder onderzoek blijkt dat het lobbyregister, de openbare agenda’s en de lobbyparagraaf als reguleringsinstrument bij kunnen dragen aan het verwezenlijken van deze transparantie (Bitoni & Mariotti, 2021, p. 152), waardoor het onderzoek zich op deze drie reguleringsinstrumenten richt. De bevindingen tonen aan dat transparantie als algemeen ideaal breed wordt gedeeld, maar dat in de context van de tabakslobby spanningen ontstaan tussen ideaal en realiteit. Artikel 5.3 van het WHO-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging vermindert weliswaar het directe contact tussen de overheid en de tabaksindustrie, maar zorgt er tegelijkertijd voor dat transparantie als multidimensionaal concept in deze context geen passend ideaal vormt. Lobbyreguleringsinstrumenten worden als zinvol beschouwd, maar blijken in de praktijk vaak symbolisch, ontoereikend of slecht geïmplementeerd. De mogelijkheden van lobbyregulering om indirecte beïnvloeding inzichtelijk te maken, blijken bovendien beperkt. De effectiviteit van lobbyregulering blijkt sterk afhankelijk van politieke wil, cultuur en handhaving. Dit onderzoek benadrukt daarmee de noodzaak om transparantie als contextueel begrip te benaderen en kritisch te reflecteren op de grenzen van bestaande lobbyregulering.