Een pijn te groot om in het woord pijn te passen: Naar een kritische leeswijze van medische poëzie

Abstract

In de velden Medical Humanities en Disability Studies is een dominantie van de autobiografie, ook wel autopathografie, aan te wijzen in het onderzoek en de representatie van ziekte en pijn. In deze scriptie bevraag ik deze dominantie door te kijken naar poëzie over ziekte, pijn en andere medische ervaringen. Ik stel daarbij de hypothese op dat poëzie door haar vrijheid in onder meer typologie, metaforiek, stijlfiguren, bladspiegel en dichterlijk wit ruimte biedt voor het vatten van ervaringen van ziekte en pijn. De poëzie die ik hier bespreek, schaar ik onder de noemer ‘medische poëzie’. Binnen dit concept hanteer ik een typologie van zichtbaarheid en macht, waarbij ik start bij gedichten zichtbaar in ziekenhuizen en eindig bij gedichten van vrouwen over ‘alledaagse vrouwenpijn’ in literaire tijdschriften en dichtbundels. Na een analyse van deze gedichten op basis van een Russisch formalistische leeswijze in combinatie met een analyse van de materiële code van de gedichten concludeer ik dat met het afnemen van de publieke zichtbaarheid de ervaring van pijn in gedichten prominenter wordt. Daarmee wordt de onzichtbaarheid en eenzaamheid van vrouwenpijn op metaniveau bevestigd in de hier besproken gedichten. Gedichten die wel te vinden zijn in publieke ruimtes gaan namelijk niet in op ervaringen van pijn, maar op ervaringen van tijd. Om de vervreemding van tijd en pijn over te brengen op de lezer worden er poëtische middelen als dichterlijk wit, spelen met de bladspiegel, meertaligheid en herhaling ingezet. Poëzie geeft daarmee de mogelijkheid om vervreemding niet alleen uit te leggen, maar het de lezer ook te laten ervaren.