"Tegenwoordig heeft iedereen het over fuck": scheldwoorden in de vertalingen van Trainspotting en Brief Interviews with Hideous Men

Abstract

Naar het vertalen van scheldwoorden in de literatuur is nog maar weinig onderzoek gedaan, en dat terwijl deze woorden juist een groot effect kunnen hebben op de lezer. Scheldwoorden ontstaan altijd uit bepaalde culturele taboes en zijn daarom uitstekend geschikt om mee te shockeren of te beledigen. Het gebruik hiervan in een literaire tekst zal dus altijd een bepaalde reactie teweeg brengen bij de lezer. Als we in acht nemen dat het doel van de vertaler is om te zorgen voor een gelijkwaardig effect van de doeltekst op de doeltekstlezer als de brontekst heeft op de brontekstlezer, kunnen scheldwoorden hier dus een belangrijke rol in spelen. Om de verschillende vertaalstrategieën op het gebied van scheldwoorden te onderzoeken, zowel synchroon als diachroon, heb ik de twee vertalingen van Irvine Welsh’ Trainspotting (uit 1996 en 2017) en de vertaling van David Foster Wallace’s Korte gesprekken met afgrijselijke mannen (uit 2017) met elkaar vergeleken.

Uit dit onderzoek is gebleken dat voor beide teksten geldt dat er meer variatie aan scheldwoorden is in de Nederlandse doeltekst dan in de brontekst, maar minder scheldwoorden in totaal. Daarnaast blijkt uit dit onderzoek het belang van de gevoelswaarde van specifieke scheldwoorden voor het gehele effect van de tekst. Welke scheldwoorden een bepaald personage gebruikt, heeft invloed op de manier waarop de lezer dit personage ziet. Dit verschil in taalgebruik is dus belangrijk om in vertaling over te nemen. Een andere belangrijke factor bij het vertalen van scheldwoorden is de acceptatie ervan in de bron- en doelcultuur. Nederland kent een vrij grofgebekte cultuur, net zoals Schotland, maar in tegenstelling tot de VS. Als men dan een tekst wil creëren die als net zo grof wordt ervaren in de doelcultuur als de brontekst in de broncultuur, zal men hiervoor moeten compenseren door bijvoorbeeld scheldwoorden met een heftigere gevoelswaarde te gebruiken in de vertaling.