Filmvertoning en filmreceptie in Eindhoven in een door SHAEF-PWD gecoördineerd filmdistributieklimaat Een historisch bronnenonderzoek naar de periode SEPTEMBER 1944 – MEI 1945

Abstract

Over het einde van de Tweede Wereldoorlog in Nederland is veel geschreven. De veranderingen in de filmcultuur en filmreceptie kwamen hierin soms zijdelings aan bod. Wat er in de literatuur ontbreekt is een onderzoek naar wat er in de bioscopen in Eindhoven te zien was vanaf 18 september 1944 tot en met 5 mei 1945. In deze periode had SHAEF-PWD (Supreme Headquarters Allied Expeditionary Force - Psychological Warfare Divisie) mandaat over de filmdistributie. SHAEF-PWD was een door de geallieerden opgerichte organisatie die naast de planning van militaire operaties ook als taak had om het bezet gebied de invloed van de nazi’s in diverse vormen van media te verwijderen, daarbij fungeerde zij als een soort van ambassadeur voor de geallieerden. De PWD sectie had als één van de doelstellingen om in samenwerking met de Amerikaanse, Engelse en -op een kleinere schaal- de Russische studio’s de filmdistributie en programmering voor de bioscopen in bevrijd Nederlands gebied te verzorgen.

Dit onderzoek behandelt, met behulp van rapporten van SHAEF en historicus Warkentin, het doel, de rol en de uitwerking van de strategie van SHAEF-PWD in Eindhoven. Na bespreking van De Haan en Leeflang, die beiden door middel van oral history en archiefstudies beschrijven welke Koninklijke besluiten er in Londen werd genomen waardoor de filmdistributie in handen van de SHAEF-PWD zou komen, wordt gekeken naar de programmering in de vier Eindhovense bioscopen City, Rembrandt, Chicago en Parisien. Door middel van analyse van zeven verschillende lokale en nationale kranten wordt een gedetailleerd inzicht in de programmering van de Eindhovense bioscopen gegeven, de ontvangst van de films door het publiek, de kritieken over SHAEF-PWD en de feitelijke omstandigheden in Eindhoven. Ook wordt de tijdelijke filmkeuring in Londen beschreven. Met behulp van de bacheloreindscriptie van Lisanne Drost In strijd met de Nederlandse Bioscoopbond wordt de periode vlak na de bevrijding in Maastricht en Heerlen vergeleken met Eindhoven.

SHAEF-PWD verzorgde de filmdistributie in Eindhoven met drie soorten, overwegend Amerikaanse en enkele Engelse, filmproducties en kreeg daar alle ruimte voor van het bevoegd gezag. Er was in Eindhoven geen sprake van alternatieve distributie van film. Dit sluit aan bij Leeflang die stelt dat de bioscoopbedrijven geen invloed hadden en dat SHAEF-PWD de invoer van de films regelde. De filmkeuring, feitelijk een veto op invoer van de regering in Londen, had zo blijkt weinig invloed. SHAEF-PWD voerde alle films in, ook al waren deze afgekeurd. Ondanks maatschappelijke kritiek en kritische recensies, bezocht de bevolking in Eindhoven massaal de bioscopen die door middel van verschillende filmvoorzieningen daar zoveel mogelijk in werden voorzien. Duizenden bezoeken voor een film was geen uitzondering. Dit onderzoek kan gebruikt worden voor een vergelijking met andere steden.