Van camoufleren naar normaliseren! Een onderzoek naar effectieve gedragstechnieken om laaggeletterden een eerste stap te laten zetten om hun taalvaardigheden te verbeteren.

Abstract

De kloof tussen het hoge aantal laaggeletterden in Nederland (PwC, 2018) en het huidige beleid dat nog weinig effectief is gebleken in het bereiken van de doelgroep (Algemene Rekenkamer, 2016), staat in dit onderzoek centraal. Hoe komt het dat er 2,5 miljoen laaggeletterden zijn (Stichting Lezen & Schrijven 2018), we een ruim aanbod aan (gratis) onderwijsmogelijkheden hebben, maar laaggeletterden hier geen gebruik van maken? Daar geeft dit onderzoek niet alleen een antwoord op, maar er worden ook aanbevelingen gedaan omtrent effectieve gedragstechnieken om laaggeletterden aan te zetten om hun taalvaardigheden te verbeteren. Een literatuurstudie en interviews met experts en ex-laaggeletterden bieden inzicht in de barrières en motieven die laaggeletterden volgens hen in het dagelijks leven tegenkomen bij het zetten van de eerste stap richting het verbeteren van de taalvaardigheden. Vervolgens wordt vastgesteld welke van deze factoren het meest veranderbaar of invloedrijk zijn om hier met communicatie op in te spelen. Deze bevindingen worden uiteengezet aan de hand van een thematische analyse (Braun & Clarke, 2006) en een gedragsreis waarin de gedragsbepalers van het Communicatie Activatie Strategie Instrument CASI (2020) centraal staan. Op deze manier wordt geen onderzoek gedaan naar het daadwerkelijke gedrag van laaggeletterden, maar wordt dit gedrag ingeschat op basis van wat de literatuur, experts en ex-laaggeletterden hierover zeggen. De meest kansrijke doelgroep voor een campagne blijken, op basis van sociaal-demografische kenmerken en de impact op het probleem, de NT1 laaggeletterden tussen de 18 en 49 jaar. Deze doelgroep ervaart echter veel schaamte en zij zien niet altijd het nut of de noodzaak in om de taalvaardigheden te verbeteren (Stichting Lezen & Schrijven, 2018; Groot, Coppens & Lam, 2019). Daarnaast vormen het gevoel dat zij het niet kunnen (lage zelf-effectiviteit) en misvattingen over het volwassenonderwijs belangrijke weerstanden (Buisman, 2017). Naast deze weerstanden kunnen urgente situaties in het leven van laaggeletterden, zoals het overlijden van een partner, er juist voor zorgen dat het gevoel dat het nut heeft om de taalvaardigheden te verbeteren en de motivatie toenemen (Stichting Lezen & Schrijven, 2019). Een winstframe, het bieden van een laagdrempelig en passend handelingsperspectief, social modeling, camouflage en informeren blijken effectieve gedragstechnieken om laaggeletterden te motiveren om (onbewust) aan de slag te gaan met taal, zie figuur 1. De conclusie is daarom dat toepassing van deze gedragstechnieken, in bijvoorbeeld een campagne, mogelijk kan bijdrage aan een positieve gedragsverandering bij de doelgroep met betrekking tot het verbeteren van hun taalvaardigheden.