Spiegel of mythe. Een vergelijking tussen de essays van Hella Haasse en Willem Frederik Hermans
Summary
Hella Haasse (1918) en Willem Frederik Hermans (1921) zijn schrijvers van dezelfde generatie. Beiden hebben een omvangrijk oeuvre dat qua stijl en thematiek niet veel met elkaar gemeen lijkt te hebben. In mijn onderzoek heb ik een poging gedaan om erachter te komen in welke mate gender invloed heeft op deze verschillen. Ik heb dit toegespitst op het essayistisch werk van beide auteurs.
In mijn onderzoek heb ik een typering gemaakt aan de hand van twee essays per auteur; van Haasse de essays ‘Het beeld in de spiegel’ I en II, waarin ze over de rol van de vrouw in de literatuur schrijft, en van Hermans ‘Experimentele romans’ en ‘Antipathieke romanpersonages’, waarin hij zijn visie geeft op literatuur en romanpersonages. Uit mijn onderzoek blijkt dat er veel tegenstellingen zijn tussen het werk van Hella Haasse en Willem Frederik Hermans. Haasse wordt gewaardeerd door de lezers, maar haar essays hebben weinig literatuurwetenschappelijke aandacht gekregen. Hermans is een veelbesproken auteur en zijn polemisch werk is veel besproken en onderzocht, maar de ‘gewone’ lezer zet zijn werk vaak weg als cynisch.
Ik betoog dat Haasses stijl genuanceerd is en die van Hermans ongenuanceerd. Hermans wil de lezer van zijn essays overtuigen en kiest daarom voor deze ongenuanceerdheid. Haasse schrijft haar essays eerder vanuit haar persoonlijke interesse. Hermans schrijft, hoewel op een geheel eigen manier, in de traditie van zijn polemische voorgangers Du Perron en Ter Braak. Haasse valt door haar stijl en onderwerpkeuze niet in een traditie te plaatsen.
Een opvallende overeenkomst tussen Hermans en Haasse is hun onconventionele houding: ze passen hun stijl en thematiek niet aan het heersende literaire klimaat aan en weten hun standpunt met sterke argumenten te verdedigen.
Na typering van beide essayisten ontstaat een beeld van twee oorspronkelijke auteurs met een eigen stijl die onconventionele thema’s niet uit de weg gaan. Hella Haasses kritische houding en opvallende onderwerpkeuze past niet bij het beeld dat van haar bestaat, maar dit beeld is wel te verklaren aan de hand van haar genuanceerde stijl. De ongenuanceerde toon van W.F. Hermans is niet bedoeld om de lezer zwartgallig te maken, maar eerder om de lezer kritisch te laten lezen en heeft een positief doel.
Niet de inhoud of intentie maar de stijl lijkt het beeld van de auteur te bepalen. Maar misschien is niet alleen de stijl bepalend, het is interessant om te bekijken in hoeverre gender hier invloed op heeft. Wellicht wordt het beeld bepaald door de manier waarop vrouwelijke essayisten beoordeeld worden en door wie – mannen of vrouwen.
Mijn onderzoek beantwoord deze vraag niet volledig. Dit komt onder andere doordat de onderzoeksvraag in een laat stadium van het onderzoek definitief is geworden en het genderperspectief in de vergelijking niet structureel is uitgediept.