De filosofie van het schimmenrijk; een politiek-filosofische analyse van het spanningsveld tussen pauperisme, civil society en democratie in de 19e eeuw

Abstract

De negentiende eeuw werd gekenmerkt door de totstandkoming van de moderne staat, met haar democratie en haar civil society. Tegelijkertijd waren de negentiende-eeuwse steden ook het toneel van schrikbarende industriële armoede: het pauperisme. Tussen deze ontwikkelingen - pauperisme, burgerschap en democratie - bestaat een spanningsveld. Hoe was de slechte situatie waarin de armen verkeerden te rijmen met de toenemende vrijheid en verantwoordelijkheid die de burger ten deel viel door de verburgerlijking van de samenleving en de opkomst van democratische idealen? Bij wie lag de verantwoordelijkheid voor deze armen? Welke oplossingen zijn gerechtvaardigd om een dergelijk probleem aan te pakken? Uiteindelijk komen al deze vragen neer op de filosofische vraag wat voor samenleving men voor ogen heeft. Het gaat hier feitelijk om het liberale dilemma van de negentiende eeuw: hoe zijn individuele vrijheidsrechten te combineren met universele democratische principes en emancipatoire verantwoordelijkheden. In deze studie wordt een politiek-filosofische analyse gemaakt van dit spanningsveld, aan de hand van contemporaine bronnen van politiek denkers uit de negentiende eeuw. Aan bod komen de posities van Alexis de Tocqueville (1805 – 1859), John Stuart Mill (1806 – 1873), Johan Rudolf Thorbecke (1789 – 1872), en Pierre-Joseph Proudhon (1809 – 1865).