De rol van morele afwegingen op de indicaties en ondersteuning van de doelgroep levenslang & levensbreed

Abstract

Inleiding Inwoners met een levenslange en levensbrede hulpvraag ontvangen niet altijd de ondersteuning die ze nodig hebben of als passend wordt ervaren (Efat et al., 2025). Zowel de Hervormingsagenda Jeugd als de Toekomstagenda voor mensen met een beperking erkennen dit en onderstrepen de noodzaak voor een duurzame oplossing. Vanuit deze visie heeft het Ministerie van VWS aan het NJi gevraagd om een handreiking te ontwikkelen voor inwoners met een levenslange en levensbrede ondersteuningsvraag. Het NJi heeft deze vraag uitgebreid naar een kwalitatief actiegericht onderzoek, waarbij allereerst een deskresearch is uitgevoerd. Naar aanleiding van de deskresearch heerst onder andere de vraag of consulenten de wet- en regelgeving verkeerd interpreteren (Efat et al., 2025). De invulling van wet- en regelgeving verschilt tussen gemeenten, ondanks dat is er ruimte voor maatwerk (Kruiter et al., 2023; Movisie, 2023a). Om maatwerk te bieden maken consulenten gebruik van discretionaire ruimte om beslissingen te maken. Deze ruimte biedt consulenten de mogelijkheid om naar eigen inzicht te handelen (Lipsky, 1980). Binnen deze discretionaire ruimte hebben consulenten te maken met continue spanningen. Deze spanning gaat over het bieden van maatwerk om aan te sluiten bij de behoeften van de inwoner, en tegelijkertijd moeten voldoen aan de gestelde kaders en wet- en regelgeving. Consulenten maken hierin morele afwegingen (Zacka, 2017).

Doel- en vraagstelling Dit onderzoek heeft als doel om inzicht te krijgen in de morele afwegingen die consulenten maken en op welke manier dit een rol speelt bij de totstandkoming van indicaties voor de doelgroep levenslang en levensbreed. Door dit te onderzoeken wordt duidelijk hoe wet- en regelgeving in de praktijk toegepast, maar ook geïnterpreteerd wordt. Dat draagt bij aan het vergroten van het begrip voor de keuzes die consulenten maken en beoogd tegelijkertijd bij te dragen aan verbeteringen in de ondersteuning van deze doelgroep. De onderzoeksvraag luidt dan ook als volgt:

Op welke manier spelen morele afwegingen van consulenten een rol in de totstandkoming van indicaties voor de doelgroep levenslang & levensbreed?

Methode Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden is gekozen voor een kwalitatief onderzoek. Voor de dataverzameling van dit onderzoek zijn 15 semi-gestructureerde interviews afgenomen met Wmo en/of jeugdconsulenten. De interviews zijn vervolgens woordelijk getranscribeerd en vervolgens middels open, axiaal en selectief coderen geanalyseerd met behulp van NVivo.

Resultaten/conclusie Uit het onderzoek blijkt dat consulenten bij het afgeven van indicaties over het algemeen werken volgens een gestandaardiseerd proces. Hierbij ervaren ze een aanzienlijke mate van discretionaire ruimte. Binnen deze ruimte lopen consulenten voortdurend tegen morele afwegingen rondom verschillende belangen, rechtvaardigheid, menselijke maat, tijd, de veiligheid binnen een gezin, het normaliseren van gedrag (wat is normaal?) en systeemproblematiek aan. Verschillende factoren zoals cliëntfactoren, wet- en regelgeving en de normen en waarden van de consulent zelf, beïnvloeden de besluitvorming. Consulenten zoeken continu een balans tussen het bieden van maatwerk, het handhaven van de wet- en regelgeving en persoonlijke normen en waarden, maar ook verantwoordelijkheden. Daarbij komt het concept ‘zorgzaam handhaven’ van Trappenburg et al. (2022) sterk naar voren. Hierbij zoeken consulenten naar maatwerk binnen de grenzen van wet- en regelgeving, maar kiezen in twijfelgevallen vaak voor de veilige, wettelijk onderbouwde route. Hierdoor ontvangt de L&L-doelgroep niet altijd de ondersteuning die ze nodig hebben, maar vooral de ondersteuning die volgens de kaders en wet mag worden toegekend. Morele afwegingen van consulenten beïnvloeden daarmee op subtiele wijze de ondersteuning voor deze doelgroep.