De erfenis van de Tweede Wereldoorlog in literaire werken van derde generatie auteurs

Abstract

Na acht decennia leeft de Tweede Wereldoorlog nog steeds voort in de Nederlandse literaire herinneringscultuur. De overdracht van de oorlogsherinnering is nu aan de derde generatie, de kleinkinderen van de mensen die de Tweede Wereldoorlog meemaakten. In haar verhalen probeert ze op een nieuwe manier invulling te geven aan de oorlogsherinnering in het heden (Aarons & Berger, 2017). Hoewel er veel bekend is over de literaire werken van eerste en tweede generatie auteurs, lijkt onderzoek naar de representatie van de oorlogsherinnering in recente Nederlandse werken van de derde generatie beperkt. Welke perspectieven over de herinneringsoverdracht zij aanreikt in recente oorlogsliteratuur en hoe zij identiteitskwesties in het kader van de oorlogsherinnering plaatst, vormt de bron van dit onderzoek. Deze aspecten komen samen in de centrale vraag naar hoe Ook mijn Holocaust (De Bruijn, 2020), De bewaring (Van der Wouden, 2024) en De laatste oorlog (Heerma van Voss, 2016) de erfenis van de Tweede Wereldoorlog representeren. In dit onderzoek haalde ik theoretische concepten aan uit de ‘cultural memory studies’, die uitgaan van intergenerationele en transgenerationele overdracht van oorlogsherinneringen op volgende generaties. Literatuur dient daarbij als herinneringendrager (Hirsch, 2012). Daarnaast schetste ik een beeld van hoe verschillende generaties over de Tweede Wereldoorlog schreven sinds het einde van de oorlog. Op deze manier kon ik de bevindingen in het kader van eerdere oorlogsliteratuur plaatsen. Voor de uitvoering van het onderzoek maakte ik gebruik van drie methodologische concepten met een narratologische benadering, die goed passen binnen de studie naar herinneringsprocessen in de literatuur (Neumann, 2010). De representatie van vertelperspectieven, tijd en ruimte laten zien hoe de drie recente werken, beschreven door diverse auteurs van de derde generatie, de erfenis van de Tweede Wereldoorlog verbeelden. Uit de resultaten bleek dat Ook mijn Holocaust, De bewaring en De laatste oorlog enerzijds de verscheidenheid van de hedendaagse oorlogsherinnering aantonen in de verhalen van de derde generatie. De literaire werken kennen uiteenlopende betekenissen toe aan de oorlogserfenis, die elk op een andere manier worden vormgegeven. Anderzijds delen de casussen als gemeenschappelijk kenmerk dat ze de oorlogsherinnering in verband brengen met identiteitskwesties als seksuele identiteit en genderidentiteit. Zo hangt de onderdrukking van de seksuele identiteit nauw samen met de oorlogstrauma’s van de personages in Ook mijn Holocaust en De bewaring. Ook is er een wisselwerking tussen de oorlogsherinnering en mannelijkheid in De laatste oorlog. Dit roept de vraag op of deze discoursen standhouden in andere recente werken van derde generatie auteurs die ingaan op de oorlogsherinnering.