Humanistische interesses en artistieke samenwerkingen: De Verzoeking van de Heilige Antonius van Massijs en Patinir in de zestiende-eeuwse Antwerpse schilderkunst

Abstract

Deze masterscriptie onderzoekt in hoeverre het schilderij De Verzoeking van de Heilige Antonius (1520-1524) van Quinten Massijs en Joachim Patinir de humanistische interesses in de zestiende-eeuwse Antwerpse schilderkunst weerspiegelt. Het werk is opmerkelijk vanwege de samenwerking tussen de twee kunstenaars en de afwijkende iconografie. Hoewel eerder is gesuggereerd dat het schilderij humanistische interesses bevat, ontbreekt een gedegen onderbouwing hiervan. Het onderzoek benadert deze vraag vanuit drie invalshoeken: de invloed van het Italiaanse renaissancehumanisme op de Antwerpse schilderkunst, een analyse van het schilderij samen met de samenwerking tussen Massijs en Patinir en de rol van de mogelijke vrouwelijke opdrachtgevers. Met de verspreiding van het humanisme vanuit Italië naar Noord-Europa raakten Antwerpse kunstenaars steeds meer bekend met de klassieke thema’s en idealen, die ze in hun werk integreerden met hun eigen tradities. De samenwerking tussen Massijs en Patinir kan worden beschouwd als een ‘prestigesamenwerking’, waarbij twee meesters bewust hun verschillende stijlen combineerden. Hoewel dit fenomeen van samenwerking echter uniek bleef in de rest van de zestiende eeuw, weerspiegelt het wel duidelijke invloeden van noordelijk humanistische denkbeelden. De iconografie van het schilderij, waarin christelijke thematiek wordt vermengd met de mythologische scène van het oordeel van Paris, samen met de morele en sociale kritiek, die zichtbaar wordt door de groteske figuur, kunnen eveneens in verband worden gebracht met de interesse van humanistische opdrachtgevers in het zestiende-eeuwse Antwerpen. Hoewel de exacte opdrachtgever van De Verzoeking onbekend blijft, wijst de gelaagdheid van stijl en de morele onderliggende boodschap van het werk op een intellectueel publiek. Het schilderij functioneerde mogelijk als een conversatiestuk wat discussies op gang bracht. Dit onderzoek concludeert dat De Verzoeking van de Heilige Antonius een uitzonderlijk voorbeeld vormt van een prestigesamenwerking, waarin de visuele autonomie van beide kunstenaars, de artistieke vernieuwing en de intellectuele vrijheid van de zestiende-eeuwse Antwerpse kunstproductie wordt weerspiegelt.