Van Stadhuis tot Straat: Een analyse van gemeentelijke sturing ten aanzien van buurtwachten

Abstract

In Nederland zijn buurtwachten de laatste jaren steeds gangbaarder geworden binnen het participatielandschap. Buurtwachten bestaan uit groepen bewoners die regelmatig surveilleren in een geografisch gebied, waarbij ze signaleren en meldingen maken van onregelmatigheden. Ze bieden burgers een laagdrempelige manier om bij te dragen aan de veiligheid en leefbaarheid van hun buurt. Onderzoek naar buurtwachten heeft zich tot op heden voornamelijk gericht op de perspectieven van de politie en de buurtwachten zelf. De ervaringen van de gemeenten zijn daarbij onderbelicht gebleven. Dit onderzoek richtte zich daarom op de keuzes van gemeenten met betrekking tot de sturing van buurtwachten en de factoren die deze keuzes beïnvloeden. De onderzoeksvraag was als volgt geformuleerd: Welke keuzes maken Nederlandse gemeenten met betrekking tot de sturingsrelatie van buurtwachten en welke factoren beïnvloeden deze keuzes? Het onderzoek omvatte interviews met medewerkers van tien gemeenten en analyse van relevante beleidsdocumenten, waardoor inzicht is verkregen in de sturing, de mate van ondersteuning en de erkenning van kansen en risico's door gemeenten. Daarnaast is een interview gehouden met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) voor een breder perspectief. Gemeenten hanteren verschillende manieren van sturing richting buurtwachten, variërend van actieve betrokkenheid tot afstandelijke houdingen. Bij de meer actieve betrokkenheid speelt het bestuursmodel netwerk governance een belangrijke rol. Horizontale samenwerking wordt gekozen als een middel om burgers te betrekken en gemotiveerd te houden. Tevens worden actief middelen gedeeld met de buurtwacht. Aan de andere kant wanneer buurtwachten meer autonoom opereren en risicovol gedrag vertonen, nemen gemeenten vaak afstand tot het burgerinitiatief en neigen ze naar hiërarchische sturing. Dit omvat samenwerking met uitsluitend traditionele veiligheidspartners, het terugvallen op formele autoriteit en de regierol van de gemeente, en verticale besluitvorming. Tegelijkertijd maken ook de gemeenten die sturen op basis van netwerk governance gebruik van de hiërarchische sturing. Dus hoewel gemeenten streven naar een horizontaal veiligheidsbeleid dat participatie en samenwerking bevordert, leiden de inherente kenmerken van de veiligheidssector, zoals de geweldsmonopolie en de officiële verantwoordelijkheden van de gemeente en de burgemeester, ertoe dat hiërarchische sturing noodzakelijk is. Dit resulteert in de praktijk in hybride modellen met aspecten van zowel netwerk governance als hiërarchische sturing.