Bijbels taalgebruik in geschreven publieke media: een diachrone en religieuze vergelijking

Abstract

Heeft religie invloed op de Nederlandse taal? Gezien de invloed van de Bijbel, waaronder de Statenvertaling, lijkt dit aannemelijk. Bijbelse invloed op de Nederlandse taal zien we vooral in grammaticale naamvalsvormen, in uitdrukkingen en in Duitse leenwoorden (Van der Sijs, 2005b). In dit onderzoek neem ik Bijbelse eponiemen, geoniemen en Bijbelse uitdrukkingen op als Bijbelse taal, onder andere geïnventariseerd door Van Dalen – Oskam en Mooijaart (2005). Bijbelse taal bekijk ik in krantenartikelen van christelijke en seculiere kranten uit 1955 en uit 2024 en 2025. Daarbij betrek ik de verzuilde samenleving in Nederland in de jaren vijftig en de secularisatie vanaf de jaren zestig die daarop volgde (Kennedy & Zwemer, 2010; Buelens, 2018). Zo bevraag ik de invloed van religie door christelijke en niet-christelijke krantenartikelen uit 1955 en 2024 en 2025 te analyseren. De onderzoeksvraag luidt: Heeft religie invloed op de geschreven taal in Nederlandse publieke media? Deelvraag 1 richt zich op een diachroon verschil en deelvraag 2 bevraagt verschil in signatuur, dus het religieuze identiteitsverschil, tussen kranten. Het krantencorpus bestaat uit 40 krantenartikelen in totaal, waarvan 10 uit 1955 uit een niet-christelijke krant (Algemeen Dagblad) komen, 10 uit 1955 uit een christelijke krant (Trouw), 10 uit 2024 en 2025 uit christelijke kranten (Reformatorisch Dagblad en Nederlands Dagblad) en 10 uit niet-christelijke kranten (NRC en Algemeen Dagblad) uit 2024 en 2025. Uit de resultaten bleek dat in het corpus 47 keer Bijbelse taal werd gebruikt. In 1955 kwam Bijbelse taal gemiddeld per krantenartikel 1,4 keer (59,6%) voor ten opzichte van gemiddeld 0,95 keer (40,4%) in 2024/2025. Verder bleek dat in christelijke kranten gemiddeld 1,85 keer per krantenartikel (78,7%) Bijbelse taal werd gebruikt ten opzichte van gemiddeld 0,5 per artikel (21,3%) in niet-christelijke kranten. Dat religie invloed heeft op de Nederlandse geschreven taal, lijkt in dit onderzoek binnen krantenartikelen te zien op het gebied van signatuur van de krant. Bijbelse taal in kranten neigt naar een religiolectisch verschijnsel. De periode van schrijven, 1955 of 2024/2025, lijkt hier geen of in mindere mate invloed op te hebben. Deze diachrone vergelijking van kranten neigt naar een verklaring waar Bijbelse taal vervat is in de standaardtaal. Een secularisatietrend in taalgebruik is in Nederlandse kranten weinig of niet zichtbaar. Met dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat de invloed van religie op taal vooral op basis van periode te zien is en in mindere mate of niet op basis van signatuur. Christelijke kranten gebruiken zowel in 1955 als vandaag de dag meer Bijbelse taal dan niet-christelijke kranten. Beperkingen zijn het ontbreken van een statistische toets en de onzekerheid over de levensbeschouwing van de journalist die het krantenartikel geschreven heeft. Vervolgonderzoek kan een groter corpus van krantenartikelen betrekken om een trend van Bijbels taalgebruik meer overtuigend aan te tonen of het taalgebruik geschreven voor en door andere gelovigen zoals moslims of Joden onderzoeken.