Zeggen, roepen, lachen: Een diachronisch onderzoek naar speech verbs in Nederlandse vertalingen van Jane Austen

Abstract

In dit onderzoek staan meerdere vragen centraal: hoe speech verbs worden vertaald vanuit het Engels naar het Nederlands in vertalingen uit de twintigste en eenentwintigste eeuw, of hier een ontwikkeling in is waar te nemen, wat dit zegt over de Nederlandse en Engelse conventies wat betreft speech verbs en wat er gebeurt met de karakterisering van personages bij het vertalen van speech verbs. Om hier inzicht in te verwerven, is er een corpusonderzoek uitgevoerd naar elf Nederlandse vertalingen van Jane Austens oeuvre uit de periode 1922 tot 2021 aan de hand van het classificatiesysteem van Nádvorníková (2020). Uit dit onderzoek blijkt dat in de vertalingen meer verschillende speech verbs worden gebruikt en meer verschillende categorieën speech verbs dan in de Engelse bronteksten. Opvallend is daarnaast dat er minder expressieve speech verbs voorkomen in de vertalingen dan in de bronteksten, wat indruist tegen de bevindingen uit eerdere onderzoeken. Hoe recenter een vertaling is, hoe meer neutrale speech verbs erin voor lijken te komen, wat kan betekenen dat de Nederlandse conventie steeds meer verschuift naar het veelvoudig gebruik van een vorm van ‘zeggen’. Zoals uit eerder onderzoek ook bleek, verandert de karakterisering van personages inderdaad wanneer speech verbs niet met een semantisch equivalent worden vertaald, hoewel verschuivingen regelmatig niet frequent genoeg voorkwamen om een duidelijk patroon van verandering aan te duiden.