More-than-human design in het ontwerponderwijs op Nederlandse kunstacademies

Abstract

More-than-human design is een relatief nieuwe beweging in de wereld van ecologisch ontwerpen. Het probeert bij te dragen aan een groter ecologisch bewustzijn bij ontwerpers en hun publiek door in ontwerpprocessen de agency (handelingsmogelijkheid) van niet-menselijke elementen te onderkennen. Daarbij wordt vaak verwezen naar de Actor Network Theory (ANT), waaronder het werk van Bruno Latour, Jane Bennett en Donna Haraway. De aandacht wordt verlegd van het menselijk ingrijpen naar het bestuderen van de interacties binnen een netwerk van menselijke en niet-menselijke actoren. More-than-human design bedient zich daarbij van een aantal specifieke artistieke strategieën, die geen gemeengoed zijn in klassieke ontwerpdisciplines.

Aangezien more-than-human design meer aandacht in het ontwerponderwijs begint te krijgen, komt de vraag op hoe dit invloed heeft op de beoordeling van ontwerpprojecten en de daarbij behorende houding van ontwerpstudenten. De verschuivende aandacht van persoonlijke ontwikkeling naar ecologisch bewustzijn, vraagt mogelijk om een aanpassing van eindtermen en criteria. Om deze vraag te kunnen beantwoorden, wordt more-than-human design eerst geplaatst in het grotere kader van ecologisch ontwerp. De ANT dient hierbij als theoretisch raamwerk, al is de ANT is niet onomstreden, en moet er bij een aantal problematische punten worden stilgestaan.

Vervolgens wordt door middel van interviews met onderwijsmakers ingegaan op de theoretische kwesties als agency en het inleven in niet-menselijke entiteiten. Ook wordt aandacht besteed aan de mogelijkheden en onmogelijkheden om fundamenteel een andere positie in te nemen in het ontwerpproces. Tenslotte wordt ingegaan op de weerslag van deze ontwikkeling in de eindtermen en beoordelingscriteria die verschillende opleidingen hanteren. Op basis hiervan wordt geprobeerd om tot praktische, werkbare voorstellen te komen voor de eventuele formulering van beoordelingscriteria van more-than-human designprojecten.