Nieuwe theatrale kerken in een nuchter land

Abstract

In deze masterscriptie is onderzoek gedaan naar de neobarokstijl in Nederlandse kerkinterieurs tussen 1825 en 1920. De neobarok is in vergelijking met andere neostijlen uit de negentiende eeuw een relatief zeldzame stijl, waar weinig onderzoek naar is verricht. Het doel van dit onderzoek was om te verhelderen hoeveel neobarokke kerkinterieurs er in Nederland zijn, en hoe de neobarok in deze interieurs is toegepast. In de neobarokstijl wordt, zoals de naam suggereert, teruggegrepen naar de stijlprincipes van de barok. Deze voornamelijk kerkelijke stijl, wordt gekenmerkt door klassieke vormen zoals zuilen en pilasters, die worden aangevuld met rijke, plastische ornamentiek. Nadat de geloofsvrijheid in 1798 in Nederland werd vastgelegd in de Bataafse Grondwet mochten alle kerkgenootschappen openbaar hun geloof belijden en kerken bouwen. Met behulp van staatssubsidies konden veel nieuwe kerken worden gebouwd. In veel gevallen hadden deze kerken een neoclassicistisch uiterlijk, maar werden uitgevoerd met een neobarok interieur. Waar in Nederland de neobarok een voornamelijk kerkelijke stijl was, werd in andere Europese landen de neobarok gebuikt om nationale trots uit te drukken, zoals in Frankrijk met de Second Empire, in Duitsland met het Wilhelmisme en in Engeland met de Edwardian Baroque. In het tweede hoofdstuk werden 73 kerken geïnventariseerd met neobarokke interieurs of interieuronderdelen. Hoewel de stijl in de literatuur als uiterst zeldzaam wordt gezien, blijkt uit de inventarisatie dat in de interieurarchitectuur van voornamelijk katholieke kerken deze stijl veel meer is uitgevoerd. Tot slot werden drie neobarokke kerken als casussen nader onderzocht: de Sint Vituskerk in Hilversum, de Paradijskerk in Rotterdam en de Basiliek van de Heiligen Agatha en Barbara in Oudenbosch. Deze kerken vormen als totaal kunstwerken de meest uitgebreide voorbeelden van neobarok in Nederland.