'Abortus is ons recht'. De notie van perlocutionaire vertaling in de Nederlandse vertaling van Our Bodies, Ourselves

Abstract

Our Bodies, Ourselves (OBOS) is een feministische klassieker die in vele talen is vertaald. Het werk, oorspronkelijk uitgegeven door het Boston Women’s Health Book Collective als cursussyllabus, heeft een grote impact gehad op de agency van vrouwen wereldwijd. De opgetekende ervaringen van vrouwen en de specifiek voor hen bestemde (medische) informatie in OBOS stelden vrouwen in staat om op een nieuwe manier invulling te geven aan hun vrouw-zijn en dit bespreekbaar te maken met andere vrouwen, waartoe het werk expliciet uitnodigt.

Het grote aantal vertalingen van OBOS geeft inzicht in de regionale context van feministische bewegingen in de tweede helft van de twintigste eeuw. De uitdaging om OBOS te vertalen was vaak groot: de onderwerpen die besproken worden waren vaak niet alleen sociaal- maatschappelijk gevoelig of zelfs taboe, ook de juridische en culturele context van deze onderwerpen verschilde per land aanzienlijk. Daarnaast brengt de expliciet feministische identiteit van OBOS ook uitdagingen met zich mee: hoe kan hieraan recht worden gedaan en tegelijkertijd de culturele identiteit van de vertaling worden gerespecteerd?

In dit onderzoek wordt gekeken naar de Nederlandse vertaling van OBOS, getiteld Je lichaam, je leven (1975), vertaald door Heleen Pott en Liesbeth van der Sluys en bewerkt door Anja Meulenbelt. Hoewel de vertaling een succes was, te zien aan de herdruk die nog geen jaar later plaatsvond, zijn er nauwelijks Nederlandstalige publicaties over Je lichaam, je leven. In een tijd waarin het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen nog steeds geen vaststaande zekerheid is, refererend naar de herroeping van het recht op abortus in de Verenigde Staten in 2022, loont het juist om te kijken naar een werk als Je lichaam, je leven. Dit onderzoek richt zich specifiek op het hoofdstuk waarin abortus besproken wordt, een onderwerp dat direct verband houdt met het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen.

Het doel van dit onderzoek is het in kaart brengen van de vertaalkeuzes die gemaakt zijn in Je lichaam je leven aan de hand van een theoretisch kader over vrouwengezondheidsteksten en hun vertaling en tekstfunctie, ingebed in feministische vertaaltheorie. Om te onderzoeken welk effect de vertaalstrategieën van de vertalers hebben op de lezer, maken we gebruik van de notie perlocutionairy translation, die Annie Brisset in 1990 introduceerde. Een perlocutionaire vertaling, volgens Brisset, heeft een tot actie aanzettend effect op de lezer van een tekst. Aan de hand van een paratekstuele en inhoudelijke kritische discoursanalyse, probeert dit onderzoek een eerste antwoord te formuleren op de vraag of Je lichaam, je leven een perlocutionair effect heeft op de lezer.