Groot Haesebroek: Gebouwd voor de toekomst, getekend door de tijd

Abstract

In de periode 1930-1931 liet het welvarende echtpaar Kröller op hun landgoed Groot Haesebroek in Wassenaar een nieuw landhuis bouwen. Op verzoek heeft de ervaren Belgische architect Henry van de Velde een ontwerp gemaakt dat zijn tijd ver vooruit was en ook in de toekomst als architectonisch hoogtepunt relevant zou blijven. Het landgoed werd in 1949 eigendom van de Canadese overheid, maar het landhuis was sinds 1946 al in gebruik als ambtswoning voor de Canadese ambassadeur in Nederland. Voordat het deze functie kreeg, is het bewoond door de familie Wolf, in wiens opdracht het in 1937-1938 naar ontwerp van de Nederlandse architect Henri le Grand verbouwd is. Met het aanbreken van de Tweede Wereldoorlog is het geconfisqueerd door de Duitse bezettingsmacht en in gebruik genomen door generaal Friedrich Christiansen, die bij zijn vertrek uit het huis in 1944 de gehele inboedel als oorlogsbuit heeft meegenomen. Vanwege de voorgenomen renovatiewerkzaamheden en verduurzamingsplannen is de vraag gesteld om onderzoek te verrichten naar de mate van gaafheid van het oorspronkelijke ontwerp van Van de Velde en om vast te stellen uit welke bewoningsfasen de onderdelen van het huis stammen. Door middel van een uitgebreid literatuur- en archiefonderzoek en onderzoek aan het huis zelf, is inzicht verkregen in de architectuurhistorische achtergrond en de bouw- en interieurhistorische ontwikkelingen die het huis bij de bouw en tijdens het gebruik door het echtpaar Kröller, de familie Wolf en de Duitse bezetter heeft doorgemaakt. De onderzoeksresultaten kunnen een inhoudelijke en praktische bijdrage leveren aan de totstandkoming van een verantwoorde uitvoeringswijze van de te ondernemen werkzaamheden aan het huis.

Het onderzoek heeft aangetoond dat het oorspronkelijke ontwerp van Henry van de Velde nog grotendeels intact is. Dat geldt hoofdzakelijk voor het exterieur van het huis. De binnenzijde van het huis is bij de verbouwing in 1937-1938 door Henri le Grand grondig aangepast, waarbij, naast de interieurafwerking, ook enkele bouwkundige ingrepen in delen van het huis hebben geleid tot een herindeling van vertrekken. Desondanks is de vertrekindeling van het huis zoals het door Van de Velde is ontworpen goeddeels onveranderd. Omdat Van de Velde afwezig was tijdens de bouw van het huis en in beperkte mate betrokken was bij de interieurafwerking, is dit merendeels door Helene Kröller-Müller bepaald. Een bijzonder vertrek dat nog altijd de originele afwerking heeft, is de voormalige badkamer van haar echtgenoot Anton Kröller. De meeste vertrekken zijn bij de omvangrijke verbouwing in 1937-1938 van gedaante veranderd. Tegenwoordig zijn in het interieur van landhuis Groot Haesebroek nog veel onderdelen aanwezig die terugvoeren naar deze fase. De financiële middelen die Daniël Wolf beschikbaar stelde voor de verbouwing waren immens, wat Le Grand in staat stelde om de meest luxueuze materialen te gebruiken. Uit de analyse van de functionele indeling van het landhuis gedurende de bewoning door het echtpaar Kröller en de familie Wolf en de berekening van de relatieve oppervlakteverhouding tussen de verschillende functietypen, is naar voren gekomen dat tijdens de bewoning door de familie Wolf er naar verhouding meer ruimte ingenomen werd door representatieve vertrekken. De confiscatie en ingebruikname van het landhuis door Friedrich Christiansen is van grote invloed geweest op het interieur. Door de roof van de gehele inboedel van de familie Wolf, is, los van de persoonlijke tragedie, de ensemblewaarde van het interieur ernstige schade toegebracht. Hoewel er bij het onderzoek weinig details aangetroffen zijn over de samenhang tussen de vaste interieurafwerking en de losse interieurdelen, ligt het voor de hand dat door het handelen van de bezetter een zeer betekenisvol interieurensemble van Le Grand verloren is gegaan.