Van persoonlijk beleven naar ecokritisch lezen: De potentie van ecokritiek en onderzoekend lezen voor het literatuuronderwijs op de middelbare school

Abstract

["",""]De afgelopen jaren zijn de leesvaardigheid en de leesmotivatie onder Nederlandse jongeren flink gedaald. In het kader van deze ‘leescrisis’ roepen literatuurwetenschappers op tot hervorming van het literatuuronderwijs. Yra van Dijk en Els Stronks stellen ‘onderzoekend lezen’ voor als nieuwe leesmethode. Deze manier van lezen heeft een inhoudelijke focus, plaatst leerlingen in de rol van betekenisgever en lijkt hun leesmotivatie te bevorderen. Het wetenschappelijke paradigma ‘ecokritiek’ heeft raakvlakken met ‘onderzoekend lezen’ en kan literatuur koppelen aan een thema dat voor veel leerlingen herkenbaar is: de klimaatcrisis. Daarom is de potentie van ecokritisch lezen als vorm van onderzoekend lezen voor het literatuuronderwijs onderzocht middels de onderzoeksvraag: In hoeverre kan ecokritisch lezen als vorm van onderzoekend lezen worden toegepast op canonieke literatuur in het literatuuronderwijs op de middelbare school? Er is voor canonieke literatuur gekozen, omdat die vaak niet overeenkomt met de belevingswereld van de huidige generatie scholieren. Middels een verkennend onderzoek dat bestaat uit een casestudy van F. Bordewijks Knorrende beesten (1933) en daaruit voortkomende aanbevelingen voor ecokritisch lesmateriaal, poogt deze scriptie instrumenten en concepten te bieden die canonieke werken toegankelijker kunnen maken voor leerlingen. Knorrende beesten is aan de hand van drie ecokritische lezingen onderzocht: de representatie van de weersomstandigheden, een petokritische lezing en een ecokritische allegorese met een focus op pastorale motieven. Iedere deelconclusie is in meer of mindere mate inherent tegenstrijdig en gaat dieper in op de werking van schaal in de context van het Antropoceen. De aanbevelingen voor het lesmateriaal zijn vooral gebaseerd op de casestudy, op raakvlakken tussen ‘onderzoekend lezen’ en ‘ecokritiek’ en op de ASOOO benadering van onderwijs. Het toepassen van ecokritisch lezen als vorm van onderzoekend lezen op canonieke literatuur genereert – in ieder geval bij Knorrende beesten en mogelijk ook bij andere canonieke werken – verschillende, tegenstrijdige interpretaties. De werking van schaal kan daar een extra dimensie aan toevoegen en zelfs tot nieuwe betekenissen leiden. Welke specifieke concepten en instrumenten canonieke literatuur toegankelijker kunnen maken voor leerlingen van alle niveaus in het voortgezet onderwijs, moet nog onderzocht worden. Vervolgonderzoek zou zich verder nog kunnen richten op de potentie van andere vormen van ideologisch-kritisch lezen als vorm van onderzoekend lezen in het literatuuronderwijs.