De ethische besluitkracht van de publieke professional in de digitale overheid

Abstract

De toename van het aantal technologische ontwikkelingen heeft geleid tot het digitaliseren van de maatschappij. Overheidsinstanties gaan mee met deze ontwikkelingen en gebruiken steeds vaker middelen, zoals algoritmen en kunstmatige intelligentie, om beleid op basis van geautomatiseerde besluitvorming in te richten. Voorafgaand het implementeren van deze middelen, kunnen ethische dilemma’s voorkomen. Publieke professionals dienen dan een keuze te maken, waarbij er nooit helemaal recht kan worden gedaan bij alle waarden. Het maken van een ‘juiste’ keuze kan daardoor lastig zijn. In de weinige raamwerken over geautomatiseerde besluitvorming bij overheidsinstanties wordt niet veel aandacht besteed aan de rol van de publieke professional. Dit is problematisch, omdat publieke professionals degenen zijn die om dienen te gaan met ethische dilemma’s die voorkomen in aanloop naar de implementatiefase. Het is daardoor onduidelijk hoe publieke professionals waarden afwegen die voorkomen bij ethische dilemma’s. Het inzichtelijk maken van dit proces draagt bij aan het bewerkstelligen van een transparantere overheid.

In dit onderzoek is daarom getracht om inzicht te krijgen in hoe publieke professionals omgaan met ethische dilemma’s bij geautomatiseerde besluitvorming, zonder een oordeel te geven aan de keuzes die zij zouden maken. De onderzoeksvraag luidt als volgt: “Wat zijn de ethische dilemma’s rondom geautomatiseerde besluitvormingsprocessen, berust op kunstmatige intelligentie en algoritmen, die publieke professionals ervaren en op welke manier maken zij een afweging tussen verschillende waarden in de besluitvorming?”

De hoofdvraag is verkend aan de hand van literatuur over geautomatiseerde besluitvorming, ethische dilemma’s en ethische besluitvorming. Aan de hand van dit theoretisch kader is een conceptueel model opgesteld. Daarna is de vraag beantwoord aan de hand van negentien vignetteninterviews met publieke professionals bij de provincie Zuid-Holland. De resultaten hiervan hebben geleid tot de herontwikkeling van het conceptuele model, dat weergeeft hoe publieke professionals omgaan met ethische dilemma’s bij geautomatiseerde besluitvorming. Het model biedt een overzicht van factoren die meespelen bij het afwegen van waarden voor publieke professionals bij de provincie Zuid-Holland.