Zelfrealisatie in sociale context - Over erkenning en het belang van de competentie emotiemanagement

Abstract

Erkenning is één van de belangrijkste voorwaarden voor het individu om tot zelfrealisatie te komen volgens het werk 'The struggle for Recognition – The Moral Grammar of Social Conflicts' (1996) van Axel Honneth. Deze erkenning komt in drie sferen tot stand en maakt dat het individu essentiële praktische relaties tot zichzelf ontwikkelt: zelf-vertrouwen, zelf-achting en zelf-waardering. De erkenningstheorie van Honneth kan als diagnosemiddel worden ingezet om te ontdekken waar zelfrealisatie gefrustreerd wordt, doordat erkenning niet tot stand komt. Aan de hand van de civilisatietheorie van Norbert Elias wordt inzichtelijk dat een verschuiving heeft plaatsgevonden wat succesvolle maatschappelijk gedrag is en dus wat het verkrijgen van erkenning stimuleert. Sinds 1950 is een emotionele presentatie belangrijk gevonden, waar voorheen het rechtlijnig in toom houden van emoties juist succesvol was. De actieve emotionele presentatie (emotiemanagement) doet echter een groter beroep op de zelfdiscipline van het individu en is complexer geworden. Niet iedereen kan vanzelfsprekend voldoen aan de eis om gedisciplineerd een controleerde emotionele presentatie te geven en dus succesvol maatschappelijk te functioneren. Beargumenteerd zal worden dat met het diagnosemiddel van Honneth blijkt dat het civilisatieproces een structuur is die zelfrealisatie kan ondermijnen. Emotiemanagement als basiscompetentie raakt echter fundamenteler de dynamiek van de strijd om erkenning omdat het een onderdeel van de identiteit is die van belang is om erkenning te vergaren. In de sociale sfeer waar zelf-waardering wordt ontwikkeld ontstaat erkenning op basis van aspecten die als waardevol worden erkend. De dynamiek van wat als waardevol wordt beschouwd is echter geen open en poreus raamwerk. Theodor Adorno aanhalend beargumenteer ik dat hier verdinglijking optreedt die de strijd om erkenning voor de zwaksten in de samenleving ingewikkeld maakt. Om toch een succesvolle strijd om erkenning te kunnen voeren (en dus tot zelfrealisatie te komen) zijn basiscompetenties van cruciaal belang, competenties die echter ontstaan krijgen bij voldoende erkenning. In deze scriptie nuanceer ik daarmee de pretentie van Honneth dat zijn theorie ook een normatieve basis kan zijn voor sociale theorieën.