Borstkanker belichaamd in verhalen
Summary
In deze scriptie wordt antwoord gegeven op de vraag hoe borstkankernarratieven zich tot het vermeende toxische borstkankerdiscours verhouden. Het startpunt van het onderzoek is tweeledig. Enerzijds ga ik uit van het gegeven dat er veel psychische klachten bij patiënten met borstkanker ontstaan en van het gebruik van literatuur als methode ter verlichting van deze klachten. Anderzijds ga ik uit van een vermeend toxisch (borst)kankerdiscours, zoals dat is beschreven door Susan Sontag, Arthur W. Frank en G. Thomas Couser.
Susan Sontag stelt dat er sprake is van een toxisch discours dat door metaforen wordt gevormd, en dat een negatieve invloed heeft op de behandeling van en het morele oordeel over de patiënt. Arthur W. Frank stelt dat er sprake is van een toxisch discours, waarbij er eindeloos gestreefd wordt naar herstel en de patiënt door het jargon van de medische wetenschap wordt gekoloniseerd. G. Thomas Couser stelt ten slotte ook dat er sprake is van een negatieve beeldvorming, waarbij de vrouwelijke patiënt door zowel haar geslacht als gezondheid wordt gemarginaliseerd.
Een narratief dat volgens Frank het meest ideaal is voor dekolonisatie van patiënten, is een zoektochtnarratief dat wordt verteld door een verteller via een communicatief lichaam. De verteller heeft als communicatief lichaam een ziektenarratief waarbij er sprake is van verlangen, het toeval wordt omarmd, er een dyadische ziektebeleving is en de verteller geassocieerd is met zijn lichaam. Hierbij worden het dominerende lichaam, het spiegelende lichaam en het gedisciplineerde lichaam als minder ideaal beschouwd, omdat zij in het ziektenarratief niet dezelfde vier kenmerken hebben. Ook het chaotische lichaam is niet ideaal omdat het geen narratieve structuur meer kent. De combinatie van het communicatieve lichaam met het zoektochtnarratief, waarbij de ziekte als reis wordt beschouwd, draagt er het meest aan bij dat de lezer ook een communicatief lichaam wordt en daarmee zijn stem terugvindt.
Om boeken te kunnen inzetten als bibliotherapie bij borstkanker dienen deze aan te sluiten bij de ervaringen van de patiënt met borstkanker en dus over deze ziekte te gaan. Daarom richt dit onderzoek zich op life writing borstkankernarratieven. Uit bibliotherapeutische bronnen blijkt dat reflectieve teksten leiden tot meer reflectie bij de lezer op zijn eigen proces. In het geval van borstkanker leiden reflectieve teksten dus tot (meer) reflectie op het eigen ziekteproces. De teksten faciliteren daarmee (de)kolonisatie binnen de ziekte-ervaringen van de patiënt.
Uit de bronnen blijkt het discours zoals Frank, Sontag en Couser dat beschreven nog te bestaan. De auteurs tonen vaak een gedisciplineerd lichaam als verteller en maken gebruik van metaforen als eufemisme voor hun borstkanker. Hiermee houden deze teksten het discours in stand. Hoewel de auteurs ook vaak gebruik maken van een communicatief lichaam mist hierbij de nodige reflectie. In de teksten is tegelijkertijd, door reflectie, ook kritiek op het discours te vinden. Het reflecteren op het eigen gedrag, of het bekritiseren van vertoond gedrag door artsen kan worden beschouwd als een bevrijding uit het door Sontag geschetste toxische discours.