Conformeren, leren én waarderen? Een kwalitatief beoordelend onderzoek naar het verantwoordingsinstrument visitatie bij woningcorporaties

Abstract

Woningcorporaties hebben sinds hun ontstaan verschillende rollen in de maatschappij aangenomen en verschillende vormen van autonomie gekend. Dit heeft steeds de vorm en mate van toezicht- en verantwoording vanuit de overheid doen veranderen. Met de herziene Woningwet in 2015 zijn visitaties, als één van de publieke verantwoordingsmechanismes rondom woningcorporaties, wettelijk verplicht gesteld. Dit maakt dat het visitatiestelsel zich in een nieuwe en onzekere dynamiek bevindt, een zogeheten ‘unsettled order’ (Olsen, 2017). De verantwoordingsnormen voor visitaties zijn daardoor verschoven en er wordt gezocht naar een passende rol binnen het gehele toezichts- en verantwoordingsstelsel (Olsen, 2017). Om nadere inzichten te verschaffen in huidige en passende rollen, is in deze scriptie onderzocht aan welke doelen de visitaties bijdragen. Hiervoor is de bijdrage aan drie doelen getoetst: de rechtsstatelijkheid, leerpotentie en publieke waarde. Het onderzoek toont aan dat de visitaties beperkte bijdragen hebben aan de rechtsstatelijkheid, het leren en aan publieke waarde. Met name voor de laatste twee geldt dat dit verrassend is. Het feit dat aan drie verschillende doelen beperkt wordt bijgedragen, heeft twee belangrijke oorzaken. Het kan worden verklaard doordat sprake is van een ‘unsettled order’ en de rolconceptie van visitaties bij woningcorporaties in het gehele toezichts- en verantwoordingsstelsel nog niet helemaal duidelijk is (in lijn met Olsen, 2017). Daarnaast zijn de verschillende doelen moeilijk verenigbaar en kunnen ze elkaar in de weg zitten (Bovens, 2007; Bovens, Schillemans, ’t Hart, 2008).