Samen verschillend. De invloed van de visie van geschiedenisdocenten in het identiteitsdebat op hun lesgeven over het controversiële onderwerp kolonialisme

Abstract

Maatschappelijke discussies waarbij de culturele identiteiten van verschillende groepen met elkaar in conflict raken, zoals de Zwarte Pietendiscussie of de Standbeeldendiscussie, zijn onderdeel van het overstijgende identiteitsdebat dat al sinds het begin van deze eeuw speelt in Nederland. Dit identiteitsdebat dringt ook de geschiedenisles binnen, met name wanneer controversiële historische onderwerpen besproken worden. Deze thema’s zijn controversieel omdat hierbij de perspectieven van de verschillende identiteiten die erbij betrokken waren botsen met elkaar. Hoe docenten daar mee omgaan is afhankelijk van welke doelen zij belangrijk vinden in het geschiedenisonderwijs. Over de doelen van geschiedenisonderwijs is al langer discussie. Grofweg zijn onderwijskundigen en historici te verdelen in traditionalisten en multiculturalisten. Die eerste groep ijvert voor een geschiedenisles waarbij de geschiedenis wordt verteld van de dominante cultuur en dus toewerkt naar een gemeenschappelijke identiteit. Multiculturalisten streven naar multiperspectief onderwijs waarbij de geschiedenis vanuit verschillende perspectieven wordt bestudeerd en leerlingen uitgedaagd worden om zich te verdiepen in het standpunt van de ander. In dit onderzoek heb ik onderzocht welke visie op het identiteitsdebat de docenten in Nederland en Vlaanderen aanhangen en welke invloed dit heeft op hun praktische handelen in de klas bij het lesgeven over het controversiële onderwerp kolonialisme. Ik vertrok daarbij vanuit het idee dat het onderscheid tussen traditionalisme en multiculturalisme te dichotoom is. Aan de hand van interviews met docenten kon ik zes nieuwe visies op dit debat definiëren. Hieruit kan geconcludeerd worden dat alle docenten multiperspectiviteit aanhangen en meer dan de helft van hen dit combineert met gemeenschappelijke identiteitsvorming. Ik stel hierbij een paradox vast. Docenten die fel tegen gemeenschappelijke identiteitsvorming zeggen te zijn, reageren vaak nogal sturend of verdedigend terwijl docenten die voor beide doelen zijn redelijk neutraal blijven in hun reacties. Op basis van die bevinding introduceer ik een nieuw begrip dat beide doelen verenigt, namelijk de Democratische Identiteitsvorming: “Het met zijn allen erover eens zijn dat we allemaal onze eigen identiteit mogen uitdragen”. Binnen democratische normen en waarden is iedereen dus vrij om “samen verschillend” te zijn.