Foucault en de Iraanse Revolutie: Politieke spiritualiteit

Abstract

Deze studie handelt over de betrokkenheid van de Franse filosoof Michel Foucault (1926-1984) bij de gebeurtenissen in Iran die zich daar eind jaren zeventig hebben afgespeeld, ofwel: de opstanden tegen het repressieve regime van de sjah en de revolutie waarin deze opstanden uiteindelijk hebben geresulteerd. Michel Foucault is destijds twee keer naar Iran gereisd en heeft door middel van een reeks artikelen verslag uitgebracht van de situatie. Ook is Foucault in het kader van deze reizen verschillende keren geïnterviewd. Deze studie bestaat in de kern uit een analyse van deze schrijfsels en interviews aan de hand waarvan de visie van Foucault op de gebeurtenissen kan worden opgetekend. Zo wordt onder meer duidelijk dat Foucault niet in de eerste plaats geïnteresseerd was in de precieze uitkomst van de revolutie maar vooral in de relatie tussen de opstanden en processen van subjectivering en opofferingsgezindheid. Zijn ideeën daarover gaf hij vorm aan de hand van zijn concept politieke spiritualiteit.

In het eerste hoofdstuk wordt aandacht besteed aan de geschiedenis van Iran om tot een beter begrip te komen van de context waarin de gebeurtenissen zich hebben afgespeeld. Ook is in het eerste hoofdstuk te lezen op welke manier Foucault bij de situatie betrokken is geraakt. In het tweede hoofdstuk wordt de relatie tussen Foucault en Iran verder onderzocht en worden zowel zijn reizen naar Iran als zijn motieven daaromtrent in kaart gebracht. Tevens worden in dat hoofdstuk de controverses omtrent zijn stellingnames onder de loep genomen. In het derde en laatste hoofdstuk wordt uit de doeken gedaan wat Foucault bedoelde met de term politieke spiritualiteit. Dit is het concept dat volgens hem bepalend was voor de opstanden tegen de sjah en moet in de context van zijn interpretatie van wat er in Iran gebeurde worden gezien als een massamobilisatie ten behoeve van nieuwe vormen van coëxistentie, geïnspireerd door de islam. Dit concept hangt voor Foucault samen met religie en spiritualiteit. Om die reden wordt in dit hoofdstuk een blik geworpen op hoe het werk van Foucault zich in meer brede zin tot zowel religie (in het bijzonder de islam) als spiritualiteit verhoudt. Hierdoor wordt zijn interpretatie van politieke spiritualiteit niet alleen gecontextualiseerd in een breder verband maar blijkt ook hoe zijn verwachtingen van de Iraanse Revolutie samenhingen met een afname van ‘spiritualiteit’ in het Westen. Hiermee levert deze thesis niet alleen een bijdrage aan Foucault-onderzoek maar ook, en met name, aan de vraag hoe een van de meest invloedrijke filosofen van de 20e eeuw zijn kritische positie ten aanzien van de westerse cultuur en geschiedenis poogde te scherpen aan de hand van perspectieven op de sjiitische islam.