Ambtelijk leiderschap in beweging

Abstract

Onze samenleving is volop in beweging. Organisaties en hun leiders hebben zich hieraan aan te passen. Een grote uitdaging voor ambtelijk leiders ligt in het feit dat onze samenleving steeds meer een netwerksamenleving aan het worden is. Een samenleving waarin de sociale structuur bestaat uit netwerken, mogelijk gemaakt door ontwikkelingen op het gebied van informatie en communicatietechnologieën. Dit onderzoek maakt gebruik van een casestudie: de organisatie Rijkswaterstaat diende als onderwerp. In dit onderzoek wordt ingegaan op hoe het ambtelijk leiderschap bij Rijkswaterstaat mee beweegt in transitie naar een netwerksamenleving. Hierbij staat de onderzoeksvraag: “Wat gebeurt er met ambtelijk leiderschap bij Rijkswaterstaat in de transitie naar een netwerksamenleving?” centraal.

Om de hoofdvraag te beantwoorden is in een literatuurstudie ingegaan op wat ambtelijk leiderschap is, waar een netwerksamenleving uit bestaat en welke leiderschapstypen passen bij een netwerksamenleving. Vervolgens is een empirisch onderzoek verricht onder 14 ambtenaren van Rijkswaterstaat. Dit onderzoek levert een aantal inzichten omtrent (ambtelijk) leiderschap tijdens verandering en levert hiermee een bescheiden bijdrage aan de literatuur en de praktijk (Rijkswaterstaat).

Uit de resultaten voortkomend uit het empirisch onderzoek kunnen verschillende conclusies worden getrokken. In transitie naar de netwerksamenleving worden meer netwerksamenwerkingen aangegaan. In deze ontwikkeling lijken verschillende zaken te gebeuren met het ambtelijk leiderschap bij Rijkswaterstaat. 1) kenmerken van transformationeel leiderschap, zoals het hebben van een sterke visie en charisma, worden van groter belang. 2) Er wordt meer verbindend leiderschap gevraagd en getoond, wat mogelijk wordt gemaakt door zaken als een open houding, goed luisteren en kennis van de betrokken partners. 3) Leiderschap wordt sterker situationeel. Zo blijken leiderschapsstijlen sterk situatie afhankelijk en verschilt per samenwerking wie leiderschap op zich neemt. Dit laatste speelt vooral tussen de grote opdrachtgevers onderling. Het fluïde karakter van leiderschap in transitie naar de netwerksamenleving beschreven in de literatuurstudie wordt echter niet gevonden. Daarnaast spelen de ontwikkelingen op het gebied van informatie en communicatietechnologieën een grote rol in transitie naar de netwerksamenleving. Hierbij lijkt minder te gebeuren met het leiderschap bij Rijkswaterstaat en geven ambtenaren in sommige gevallen aan deze middelen te willen vermijden. Leiderschap bij Rijkswaterstaat lijkt in mindere mate mee te bewegen in deze ontwikkeling. De effectiviteit van netwerksamenwerkingen als grotendeels wordt geleund op verschillende ICT-middelen blijkt echter ook beperkt.