| dc.description.abstract | De toename van het aantal technologische ontwikkelingen, innovaties en de hoeveelheid data heeft tot het digitaliseren en dataficeren van onze samenleving geleid. Overheden gaan mee met deze ontwikkelingen. Zij willen aan de hand van data hun beleid en besluitvorming inrichten, maatschappelijke vraagstukken oplossen en de kwaliteit van het leven van burgers verbeteren. Datagebruik brengt echter risico’s en ethische dilemma’s met zich mee, waarmee overheden rekening moeten houden. Individuen weten doorgaans niet hoe ze met deze dilemma’s moeten omgaan en hoe ze hierbij de ‘juiste’ verantwoorde keuzes moeten maken. Het datagovernance raamwerk ontbreekt aan ethische aspecten over datamanagement om richtlijnen voor verantwoord datagebruik te kunnen
bieden. Dit is problematisch, omdat overheden hierdoor mogelijk onverantwoord gebruik maken van data en daarmee de privacy, veiligheid en reputatie van burgers en organisaties kunnen schaden. Het waarborgen van ethisch leiderschap bij data kan helpen om de risico’s op onverantwoord datagebruik te beperken en het ethisch gedrag in de organisatie te stimuleren.
Het doel van dit onderzoek is om inzicht te krijgen in hoe ethisch leiderschap individuen in een publieke organisatie kan ondersteunen bij deze ethische dilemma’s over datagebruik. De onderzoeksvraag luidt als volgt: Hoe kan ethisch leiderschap publieke professionals ondersteunen bij hun besluitvorming over
en handelwijze bij ethische dilemma’s over datagebruik?
Deze vraag is verder verdiept met literatuur over datagovernance, ethisch gedrag bij dilemma’s en ethisch leiderschap. Hierbij is een conceptueel model opgesteld. Vervolgens is deze vraag beantwoord aan de hand van zestien vignetteninterviews met data-analisten, -scientisten en -architecten; projectleiders en informatieadviseurs bij gemeenten. De scenario’s in de vignetten betreffen ethische dilemma’s over datagebruik om ondermijning aan te pakken. Het conceptueel model is aangepast en aangevuld met de bevindingen uit de vignetteninterviews. Hierdoor is in dit onderzoek een nieuw model ontwikkeld, dat weergeeft hoe ethisch leiderschap vorm krijgt bij datagovernance. Het model biedt een overzicht van de ethische leiderschapsvereisten, om het ethisch gedrag en verantwoord datagebruik bij publieke professionals te stimuleren.
Uit de bevindingen blijkt dat verschillende voorwaarden en omgevingsoverwegingen van invloed zijn op de besluitvorming van publieke professionals over ethische dilemma’s over datagebruik. De publieke professionals handelen hier ook naar. Toch geven ze aan dat het lastig is om op henzelf te bepalen hoe zij over deze dilemma’s dienen te besluiten en hierbij dienen te handelen. Ze hebben daarom behoefte aan ondersteuning van ethisch leiders hierbij. Enerzijds kan een ethisch leider intrinsiek ondersteuning bieden. Ten eerste vanuit zijn karakter door behulpzaam, integer, moreel, eerlijk, open, betrouwbaar en onafhankelijk te zijn. Ten tweede vanuit zijn handelingen door het goede voorbeeld te geven, toezicht te houden, te communiceren over ethiek bij data en door anderen te sterken. Ten derde door technisch, ethische en vooral juridische kennis, een hiërarchisch hogere functie en een netwerk te bezitten. Anderzijds kan een ethisch leider ook extrinsiek met ethische instrumenten ondersteuning bieden. Publieke professionals hebben vooral behoefte aan ethische richtlijnen, codes of beleid en een ethische commissie. De tijd, prioriteit, aandacht en persoonlijke benadering van een ethisch leider is nodig, om het belang van verantwoord datagebruik en ethische instrumenten in de organisatie te benadrukken. Kortom, het stimuleren van ethisch gedrag van publieke professionals bij datagebruik, zit in de intrinsieke en extrinsieke ondersteuningskracht van ethisch leiders. | |
