Pruisen en het liberale Zuidwesten

Abstract

De politieke geschiedenis van Baden en van Württemberg in de negentiende eeuw kenden veel overeenkomsten. Het zijn twee middelgrote Duitse staten uit dezelfde regio. Beide staten waren relatief liberaal, vergeleken met de rest van Duitsland. Beide staten werden in 1866 geen onderdeel van de Noord-Duitse Bond en kwamen pas in 1871 in een politieke unie met Pruisen. Toch kenden de twee staten één groot, onderbelicht politiek-historisch verschil; in de jaren ’60 werden weliswaar in beide staten de eerste moderne politieke partijen gevormd, maar in Baden gebeurde dit naar aanleiding van een religieus conflict, in Württemberg werden partijen gevormd over de het vraagstuk van Duitse eenwording. Dit heeft geleid tot totaal andere politieke partijen in Baden dan in Württemberg. Het belangrijkste verschil was dat Württemberg hierdoor een politieke partij met brede electorale steun had die nadrukkelijk anti-Pruisisch was, de Volkspartei. De topprioriteit van deze partij was een Württembergse aansluiting bij de Noord-Duitse Bond te voorkomen. De partij had potentie om daarin te slagen, maar deed dat niet, doordat de cruciale moties in de landdag die voor de Württembergse aansluiting bij Pruisen hadden gezorgd, gemaakt waren in 1867 en in 1870. In 1867 was de Volkspartei nog niet ver genoeg ontwikkeld om het debat te bepalen. In 1870 had het net de verkiezingen verloren. Partijen in Baden en Württemberg hebben dus geen enorme invloed gehad op het verloop van de Duitse eenwording, maar dat de Volkspartei daar wel heel dichtbij kwam suggereert dat het voltooien van de Duitse eenwording onder Pruisische heerschappij minder onvermijdelijk was dan sommige historici beweren. Daarnaast benadrukt het ook dat Baden en Württemberg niet een en dezelfde rol hebben gespeeld bij de Duitse eenwording, zoals hun overeenkomsten misschien doen denken. In Baden was er niet of nauwelijks oppositie tegen aansluiting bij Pruisen en in Württemberg was deze heel sterk.