‘De Indonesische onafhankelijkheid in een oogwenk’ - Een analyse van de Polygoon bioscoopjournaals ‘Nieuws uit Indonesië’ -

Abstract

Indonesië was een Nederlandse kolonie sinds de 17e eeuw. Na de Tweede Wereldoorlog in 1945 riepen twee Indonesische leiders de onafhankelijke Republiek Indonesië uit. Nederland was echter niet bereid deze onafhankelijkheid direct te erkennen. Een koloniale oorlog volgde, die zou duren tot de soevereiniteitsoverdracht plaatsvond in 1949. Gedurende de dekolonisatie bracht het filmbedrijf Polygoon-Profilti bioscoopjournaals uit onder de naam ‘Nieuws uit Indonesië’ om de Nederlandse bevolking te informeren over het dekolonisatieproces. In de historiografie wordt de onafhankelijkheid van Polygoon omtrent haar berichtgeving van de dekolonisatie in twijfel getrokken. Voor beeldmateriaal was Polygoon afhankelijk van een semioverheidsbedrijf en van de Marine-voorlichtingsdienst in Indonesië. Daarbij zou het Nederlandse overheidsbeleid erop gericht zijn om voornamelijk positief te berichten over de dekolonisatie. Dit onderzoek poogt antwoord te geven op de vraag: ‘Welk beeld gaf Polygoon-Profilti in de bioscoopjournaals “Nieuws uit Indonesië” van de rol die Nederlandse politici en de Nederlandse krijgsmacht speelden in het dekolonisatieproces van Indonesië tussen 1946 en 1949?’

Voor de analyse van de bioscoopjournaals is gebruikgemaakt van de semiotische theorie van Charles Sanders Peirce. Volgens deze theorie bestaat beeldmateriaal uit drie soorten tekens, namelijk de iconische, symbolische en indexicale tekens. Iconische tekens zijn te herkennen zonder leerproces, hieruit bestaat het grootste deel van beeldmateriaal. De symbolische tekens berusten op afspraken, zoals een vlag symbool staat voor een land. De indexicale tekens zijn dat wat de beelden suggereren of waarnaar ze verwijzen. In beeldmateriaal wordt dit dikwijls bewerkstelligd met behulp van de montage, zoals een close-up.

Uit de analyses bleek dat de bioscoopjournaals ‘Nieuws uit Indonesië’ weinig feitelijke informatie gaven over de gebeurtenissen die plaatsvonden tijdens het dekolonisatieproces. De journaals toonden vooral uiterlijke aspecten van gebeurtenissen, zoals het vervoer van autoriteiten. Iconische tekens die frequent in de journaals voorkwamen waren vervoermiddelen. Daarnaast lag de nadruk op de harmonieuze sfeer van conferenties en de goede relatie tussen Nederlandse politici en autoriteiten van andere nationaliteiten. Veelal werd dit benadrukt door middel van close-ups van lachende personen. De symbolische tekens in de journaals waren gericht op het tonen van overeenstemming, zoals het schudden van handen of het plaatsen van een handtekening. Ook was het opvallend dat Polygoon zakelijke gebeurtenissen in de journaals combineerde met beelden van meer emotionele gebeurtenissen, zoals Nederlandse soldaten die voedsel uitdeelden aan de Indonesische bevolking of de hereniging van Nederlandse gezinnen.

Een van de voornaamste conclusies die getrokken is in het onderzoek, is dat Polygoon de Nederlandse politici en Nederlandse krijgsmacht positief onder de aandacht bracht in de bioscoopjournaals ‘Nieuws uit Indonesië’. De journaals droegen drie kernboodschappen uit over de Nederlandse krijgsmacht: daadkracht, liefdadigheid en paternalisme. Een kernboodschap die over de Nederlandse politici werd uitgedragen, was dat zij rechtvaardige en respectabele leiders waren. Wanneer de Nederlandse bevolking naar de Polygoonjournaals ‘Nieuws uit Indonesië’ keek, kan zij de indruk hebben gekregen dat de dekolonisatie in goede banen liep door de daadkracht van de Nederlandse politici en Nederlandse krijgsmacht.