Zoals de boom valt, blijft hij liggen. Ex-keizer Wilhelm II in Nederland en zijn houding tegenover de nationaalsocialistische beweging

Abstract

In dit onderzoek wordt de houding van ex-keizer Wilhelm II ̶ die tussen 1920 en 1941 als banneling verbleef op Huis Doorn ̶ tegenover het opkomende nationaalsocialisme tweeledig behandeld: politiek en ideologisch. De analyses van de twee historici John Röhl en Christopher Clark van Wilhelms keizertijd, worden hierbij geprojecteerd op het verblijf van de ex-keizer te Doorn. Om de politieke houding van Wilhelm tegenover de nationaalsocialisten te analyseren worden vergelijkingen getrokken tussen zijn hofhouding gedurende de Daily-Telegraph-affaire in 1908 en zijn hofhouding in Doorn. Hierin fungeren de tegengestelde opvattingen van Röhl en Clark over Wilhelms keizerlijke macht als handvat. Om de ideologische houding tegenover de nationaalsocialisten te analyseren wordt het debat tussen Röhl en Clark over de aard van Wilhelms antisemitisme toegepast op antisemitische uitlatingen die keizer deed gedurende zijn verblijf in Doorn. Uit het onderzoek zal blijken dat Wilhelm niet in staat was duidelijke signalen richting de nationaalsocialisten te geven omdat hij zijn hofhouding hierin niet eenduidig kon bewegen. Daarnaast zal blijken dat het antisemitisme van Wilhelm van andere aard was dan dat van de nationaalsocialisten, maar dat dit hem, gezien de opportunistische van zijn Jodenhaat, niet in de weg zou hebben gezeten op zijn weg naar de Duitse troon. Dit onderzoek probeert aan te sluiten bij de discussie die in Duitsland gevoerd wordt over de verhouding tussen de familie van de keizer, huis Hohenzollern, en het nationaalsocialisme. Door een ‘critical discourse analysis’ te geven van de dagboekfragmenten van Sigurd von Ilsemann over de houding van Wilhelm tegenover de nationaalsocialisten tracht het onderzoek daarnaast bij te dragen aan de historiografie over de keizer op Doorn.