Bezongen vaderland: retoriek en symboliek in liederen uit de Patriottentijd

Abstract

Onder invloed van buitenlandse en binnenlandse spanningen kreeg het concept vaderland vanaf de jaren zeventig en tachtig van de achttiende eeuw steeds duidelijker omlijnde vormen. Het vaderlandse construct was gebouwd met de herinnering aan strijdverhalen, oorspronglegendes en heldendaden. In de patriottentijd werd dit concept tegelijkertijd onderdeel van een strijd tussen waardesystemen in een sterk gepolitiseerd landschap. De Patriottische beweging streed tegen de macht van de Oranjes en voor grotere burgersoevereiniteit. De in het defensief gedreven Orangisten gingen zich ook organiseren en uitten publiekelijk hun pro-oranje standpunten. Zingen was zo'n uiting van een gezamenlijke identiteit. De Republiek kende een omvangrijke liederencultuur en liederen in de volkstaal werden in de Patriottentijd steeds meer een uiting van partijschap en publieke opinie. In dit deels literatuur- en deels kwantitatieve bronnenonderzoek worden 24 identiteitsvormende begrippen geanalyseerd zoals die in patriottische en Orangistische liederenbundels werden gebruikt. Begrippen als vaderland, maar ook eendracht, batavier, oranje zijn geteld en vergeleken. Beide bundels laten op basis van de gebruikte woorden een duidelijke politieke kleur zien. Maar er zijn ook overeenkomsten in het gebruikte vocabulaire. Opvallend is dat in beide bundels de begrippen 'vaderland' en 'vrijheid' veel worden gebruikt wat erop wijst dat deze concepten voor beide groepen medebepalend waren voor hun gezamenlijke identiteit.