Je gaat door, totdat de scheids fluit! ‘Een kwalitatief onderzoek naar betekenissen van jongeren over zelfdwang tijdens sportwedstrijden in verhouding tot de scheidsrechter als externe dwang’

Abstract

Sport is volgens de socioloog Elias een uitkomst voor een geciviliseerde samenleving. De stress die voorkomt uit verfijnde gedragsregels en voortdurende zelfbeheersing, kan in de sport op een veilige manier zijn weg vinden. De spanning van de sport wordt als lekker ervaren, maar de gevaren en risico’s dienen buiten schot te blijven. De sportorganisaties hebben regels geformuleerd, wat leidt tot een aanvaardbare spanningsbalans in een wedstrijd. Toch zijn er de afgelopen jaren voorbeelden geweest waaruit blijkt dat ook de sport niet zonder gevaren is. De spelverruwing en agressie zijn bij teamcontactsporten toegenomen en het imago van de scheidsrechters staat onder druk. Het aantal bondsscheidsrechters is dan ook afgenomen bij de hockeybond. Bij de tennissport is er een grote afname in het aantal jeugdleden zichtbaar. Bij recreatieve tenniswedstrijden is geen scheidsrechter aanwezig en uit intern onderzoek blijkt dat spelers zich het meest ergeren aan een tegenstander die vals speelt of mondelinge agressie vertoond. Het is belangrijk te onderzoeken wie of wat de jeugdsporter nodig heeft om een optimale balans te bereiken tijdens een wedstrijd. Het arbitragebeleid is bij hockey en tennis anders ingezet, waardoor er een verschillende regulering (social constraint) op de zelfdwang (self-constraint) is. Daarom zal onderzocht worden welke betekenis de jeugdsporter geeft aan de zelfdwang tijdens een competitiewedstrijd en hoe deze zich verhoudt tot de aanwezigheid (hockey) of afwezigheid (tennis) van de scheidsrechters als externe dwang. Het onderzoek is ook relevant voor andere sportbonden, omdat er bekeken wordt wat de scheidsrechter betekent voor de betrokkenheid van spelers op het spelverloop en de mate waarin alle deelnemers daar verantwoordelijkheid in nemen. Meer betrokkenheid en verantwoordelijkheid van spelers zal ervoor zorgen dat het meer aangenaam wordt voor de scheidsrechter omdat deze er dan niet alleen voor staat.

In dit onderzoek zijn er tien hockey- en tennisspelers tussen de 14 en 18 jaar gevolgd, die officiële bondswedstrijden spelen op recreatief niveau. Er is gebruik gemaakt van een combinatie van observaties en interviews. Bij de observaties is gezocht naar ‘key incidents’ en aan de hand van de literatuur en de observaties zijn de diepte-interviews afgenomen met behulp van een ‘topiclijst’. Naast deze groep zijn er andere spelers geobserveerd en hebben er informele gesprekken plaatsgevonden met spelers, coaches, ouders en clubscheidsrechters. Om aan te sluiten bij de belevingswereld van de jongeren, is gebruik gemaakt van WhatsApp en filmmateriaal.

Er kan geconcludeerd worden dat de hockeyspelers de winst het belangrijkste vinden maar dat er ‘self-constraint’ zou moeten zijn om geen fysiek of verbaal geweld te gebruiken, om zo het spel veilig te houden. De hockeyspelers vinden dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor het kennen van de regels maar in de praktijk blijkt dat ze deze niet goed kennen. Volgens de spelers is het de verantwoordelijkheid van de scheidsrechter dat deze de regels waarborgt en dat de regels worden nageleefd. Je gaat dan als speler ook door, totdat de scheidsrechter fluit. De scheidsrechter is van belang als ‘social constraint’ tijdens de wedstrijd en van de scheidsrechter wordt verwacht dat deze ervaring heeft en streng fluit tegen fysieke overtredingen. De clubscheidsrechters voelen zichzelf niet competent om dit te kunnen uitvoeren. De tennisspelers kennen de regels goed en spreken elkaar hier onderling op aan. De spelers geven aan te willen winnen maar ook een leuke wedstrijd te willen spelen. Je dient respectvol en sportief om te gaan met je tegenstander door middel van het uitvoeren van etiquette, ze zien de tegenstander dan ook als iemand waarmee je samen de wedstrijd speelt. Door de afhankelijkheid van elkaar neemt de rivaliteit af. Een scheidsrechter is volgens de spelers niet nodig. Wanneer het misgaat komt dit door de focus op de uitkomst en bemoeienis van ouders.

Er zou vervolgonderzoek gedaan kunnen worden bij Ultimate Frisbee, om zo te begrijpen hoe een teamsport functioneert zonder scheidsrechter. Het advies voor de KNLTB is om bij jeugd en ouders de focus te leggen op ‘Fair Play’ en de etiquette. Voor de KNHB geldt het advies om de focus op ‘Fair Play’ via een cultuurverandering te laten plaatsvinden, waarbij trainers en coaches een cruciale rol spelen. Daarnaast dient er ingezet te worden op het verhogen van de competenties van de clubscheidsrechters.