Media ten tijde van de kredietcrisis; een onderzoek over berichtgeving in tijden van nood

Abstract

Dit onderzoek verdiept zich in de berichtgeving in verschillende media betreffende de overname van Fortis door de Nederlandse overheid op vrijdag 3 oktober 2008. Deze gebeurtenis werd door een persverklaring van Jan-Peter Balkenende, Wouter Bos en Nout Wellink aan het Nederlandse volk kenbaar gemaakt. In dit onderzoek wordt in eerste instantie onderzocht met welk woordgebruik en met welk communicatief doel de Nederlandse regering deze beslissing kenbaar maakt. Vervolgens wordt geanalyseerd hoe dit bericht door vier landelijke dagbladen en twee landelijke nieuwsprogramma’s wordt opgepakt en overgebracht op hun lezers en kijkers. Communicatie speelt hierbij een cruciale rol. Het is interessant om te zien hoe een boodschap van de zender (de Nederlandse overheid), via een medium zoals in dit geval een krant of televisie-journaal, al dan niet in (deels) gewijzigde vorm bij de ontvanger (de lezer of kijker) terecht komt.

De analyse heeft vele opmerkelijke details aan het licht gebracht. Omdat wij televisie-uitzendingen, maar ook krantenberichten, over het algemeen slechts één keer (vluchtig) bekijken, zal de wijze waarop de berichtgeving een lezer of kijker beïnvloedt ons niet vaak opvallen. Daar komt bij dat we veel eigen werk zouden moeten verrichten om de berichtgeving te vergelijken met het oorspronkelijke bronnenmateriaal, zoals in dit geval de persverklaring van de Nederlandse overheid. De meeste mensen zullen dit niet doen, waardoor er veel verborgen blijft wat in dit onderzoek juist wel naar boven is gekomen. Het zijn vaak subtiele technieken of middelen die door de media worden toegepast om in een bericht een mening te kunnen voegen of om de inhoud van de boodschap te kunnen beïnvloeden. Het doel hiervan is om een product te brengen dat bij zoveel mogelijk mensen de aandacht trekt, of juist de aandacht van het vaste publiek probeert vast te houden. Een krant of televisie-journaal heeft te maken met concurrentie en daarom moet ze proberen onderscheidend te zijn om de meeste kijkers en lezers aan te trekken. Dit is heel duidelijk terug te zien in het feit dat de televisie-journaals weinig tot geen origineel materiaal uit de persverklaring in hun uitzendingen laat zien. Op deze manier hebben de journaals bijna volledige controle over wat ze de kijker wel of niet laten zien en op welke manier. Hierdoor wordt de oorspronkelijke boodschap behoorlijk beïnvloed en is de focus vaak gericht op die punten die het spannendst kunnen zijn voor de kijker, terwijl andere punten uit de persverklaring van de Nederlandse overheid verzwegen blijven. Bij de kranten viel het vooral op dat heel lastig is om te traceren op welke wijze de berichtgeving is samengesteld. Zo blijkt het na analyse niet simpelweg een verhaal van een journalist te zijn die de avond van tevoren de persverklaring heeft bijgewoond. De krantenberichten blijken echter een mix te zijn van eigen meningen en verslaggeving, rechtstreeks gekopieerde tekstdelen uit ANP-berichtgeving, gedeeltes afkomstig uit interviews of vragen tijdens een persconferentie en citaten uit de persverklaring van de Nederlandse overheid. Hier komt nog bij dat de citaten in bijna alle gevallen in een gewijzigde vorm worden weergegeven, waardoor de inhoud ervan soms niet meer overeenkomt met de oorspronkelijke boodschap. Ook valt vaak suggestieve berichtgeving terug te vinden (ook in de televisie-journaals), waarbij vooral De Telegraaf het meest opviel. Dergelijke factoren zorgen ervoor dat de betrouwbaarheid van de berichtgeving na analyse flinke averij heeft opgelopen. Het blijft een boeiend onderwerp dat rijp is voor vervolganalyse. Zo kan aan de ontvanger-kant bestudeerd worden in hoeverre de mening van de ontvanger beïnvloed wordt door de wijze waarop de media het bericht vormgeeft. Ook zou bekeken kunnen worden hoe betrouwbaar de ontvangers de berichtgeving inschatten of in hoeverre de media bewust dan wel onbewust voor bepaalde beïnvloeding zorgen.