goed - beter - bruynzeel: Vloeibladen van Piet Zwart tussen de jaren 30 en 60

Abstract

Deze thesis onderzoekt de vloeibladen die de Nederlandse vormgever Piet Zwart (1885-1977) maandelijks tussen de jaren 30 en 60 ontwierp voor de firma Bruynzeel. Deze vorm van reclamedrukwerk werd verspreid onder klanten en binnen het bedrijf en was bedoelt om vulpeninkt tegen uitvegen te beschermen. De titel van deze thesis: 'goedbeter - bruynzeel’ is een door Zwart bedachte reclameleus die hij gebruikte op de vloeibladen. De tekst kenmerkt zich door Zwarts typografische keus geen hoofdletters te gebruiken. Ook toont de titel hoe Zwart naast productontwikkeling voor Bruynzeel ook als reclameman deze producten commercieel en aantrekkelijk op de markt diende te brengen. De aanleiding voor de vloeibladen als onderwerp voor deze thesis is dat zowel Frederike Huygen, de voormalig conservator bij Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam, als Comine Zwart, de dochter van Piet Zwart, deze vloeibladen als een onderbelicht deel van zwarts oeuvre noemden. Als bijlage is bij deze thesis een verzameling opgenomen van afbeeldingen van alle vloeibladen die bewaard zijn gebleven in het archief van het Gemeentemuseum in Den Haag of waarvan afbeeldingen te vinden zijn op de website van Veilinghuis Zwiggelaar Auctions. De hoofdvraag van deze thesis luidt: Hoe profileerde Piet Zwart Bruynzeel door middel van de vloeibladen tussen de jaren 30 en 60? Dit wordt in twee hoofdstukken onderzocht. In het eerste hoofdstuk wordt aan de hand van correspondentie uit het Gemeentemuseum archief in Den Haag de veranderende relatie tussen de Bruynzeel directie en Piet Zwart onderzocht. De amicale samenwerking met de cultureel geïnteresseerde Cees Bruynzeel senior bood Zwart vanaf 1929 de mogelijkheid om Bruynzeel te profileren als een vooruitstrevend en modern bedrijf. Vanaf de jaren 50 bekoelt de relatie tussen Zwart en de nieuwe directie, die een andere koers voor Bruynzeel voor ogen hebben, gericht op internationale groei, export en expansie. Het tweede hoofdstuk beantwoordt de volgende deelvraag: Hoe gebruikt Piet Zwart typografie en vormgeving in de vloeibladen voor Bruynzeel tussen de jaren 30 en 60? De formele aspecten van de vloeibladen worden behandeld in de context van Zwarts typografisch manifest, de Nieuwe Typografie en zijn relatie met andere kunstenaars. De vormgeving van Zwarts vloeibladen is herkenbaar en vernieuwend door het gebruik van fotomontage, en een typografie die zich kenmerkt door innovatief hoofdlettergebruik en composities met diagonalen.