Nee is nee. Maar soms ook niet. Een experimenteel onderzoek naar de invloed van type woordpaar, attitudesterkte en afnamemodus op formuleringseffecten in vragenlijsten over het Nederlandse rookbeleid
Summary
Formuleringseffecten bij contrastieve vragen zijn al bijna driekwart eeuw onderwerp van
uitgebreid wetenschappelijk onderzoek. Deze effecten treden niet altijd op en niet altijd
in dezelfde richting. In een split-ballotonderzoek zijn drie mogelijke verklaringen
daarvoor onderzocht. Ten eerste is nagegaan of het type woordpaar verklaart waarom
formuleringseffecten wel of niet optreden en in welke richting. Onderscheid werd
gemaakt in woordparen met een absolute en een relatieve vergelijkingsstandaard. Dit
verschil blijkt noch van invloed op zowel het optreden van formuleringseffecten, noch
op hun richting. Ten tweede is attitudesterkte als veroorzaker van formuleringseffecten
getoetst. Ook van deze variabele kan niet worden gesteld dat het een sluitende verklaring
vormt. Ten slotte werd gevarieerd in afnamemodus: de vragenlijsten werden zowel op
papier als digitaal ingevuld. Wegens onvoorziene afnameproblemen kunnen beide
groepen echter niet zonder kanttekening met elkaar worden vergeleken. De resultaten
laten wel zien dat afnamemodus een oorzaak van formuleringseffecten kan zijn. Zowel
attitudesterkte als afnamemodus zijn constructen die naar aanleiding van deze studie niet
kunnen worden uitgesloten als invloedrijke factoren bij formuleringseffecten.