Doe normaal?! Een evaluatief onderzoek naar de invloed van de Rotterdamse wijkaanpak op de sociale norm van het alcohol- en drugsgebruik onder jongeren in Rotterdam

Abstract

De laatste jaren komt uit onderzoek steeds vaker naar voren dat het gebruik van alcohol en drugs zeer schadelijk is voor de gezondheid, met name voor kinderen op jonge leeftijd. Daarnaast is het gebruik van alcohol en drugs een typisch voorbeeld waarbij de juridische norm op gespannen voet staat met de sociale. Samen met voorbeelden van wisselende resultaten van actief burgerschap op verschillende terreinen, gaven deze drie redenen de aanzet voor een onderzoek naar de Rotterdamse wijkaanpak voor het alcohol- en drugsgebruik van jongeren. Deze aanpak houdt in dat er wijkbijeenkomsten worden georganiseerd, waarbij stakeholders worden uitgenodigd. Dit zijn: bewoners, professionals en beleidsmedewerkers van de gemeente. Zij gaan het tijdens de bijeenkomsten met elkaar hebben over wat volgens hen de norm moet zijn wat betreft het alcoholen drugsgebruik in hun wijk en hoe ze deze norm gaan uitdragen in de wijk. Achter deze aanpak schuilt een beleidstheorie die verschillende vooronderstellingen over het beleid omvat. Dit onderzoek richt zich op het evalueren van de invloed van de wijkaanpak op deze vooronderstellingen. De hoofdvraag van het onderzoek luidt dan ook: In hoeverre slaagt de Rotterdamse wijkaanpak zijn vooronderstellingen te realiseren, om de opvatting over de norm van het alcohol- en drugsgebruik onder jongeren in de wijken Pernis en Nesselande in de gemeente Rotterdam te veranderen? De vooronderstellingen uit de beleidstheorie zijn gebaseerd op sociaalpsychologische theorieën over sociale normen. Waarbij er vanuit gegaan wordt dat ons gedrag voor een (groot) gedeelte bepaald wordt door het gedrag we zien in onze omgeving. In de theorie en beleidsdocumenten is gevonden dat een sociale norm in eerste instantie kan leiden tot het activeren van burgers; het besef dat het om een gedeeld probleem gaat waar samen iets aan gedaan kan worden en kennisoverdracht. Deze drie vooronderstellingen kunnen in een tweede stap leiden tot nog een viertal vooronderstellingen of maatschappelijke effecten. Dit zijn: verbetering van de acceptatie van de norm; meer spontane naleving; meer sociale controle en een verandering in de handhaving. Uiteindelijk zouden deze zeven vooronderstellingen moeten leiden tot een afname van het alcohol- en drugsgebruik onder jongeren. Dit werd vervolgens door middel van documentenanalyse en interviews getest in de empirie. Als casussen voor het onderzoek zijn de wijken Pernis en Nesselande gekozen. Uit de resultaten bleek dat naar aanleiding van de directe effecten gesproken kan worden van hoopvolle tekens. Er zijn dus positieve indicaties dat een sociale norm daadwerkelijk leidt tot het activeren van burgers; het samen doen en kennisoverdracht. De maatschappelijke processen die daarop zouden moeten volgen blijven echter nog behoorlijk stil. Er zijn dus weinig tekenen dat een sociale norm (indirect) leidt tot een verbetering van de acceptatie van de norm; meer spontane naleving; meer sociale controle of een verandering in de handhaving. Uit de cijfers valt niet af te leiden wat het effect van specifiek de wijkaanpak geweest is. De finale doelstelling, het verminderen van het drugs- en alcoholgebruik onder jongeren is dus niet zichtbaar. Tijdens het onderzoek zijn een aantal verklaringen voor de resultaten van de analyse van de beleidstheorie naar voren gekomen. Ten eerste is het belangrijk dat wordt vastgesteld voor wie en in welke mate er sprake is van problematisch drugs- en alcoholgebruik. Vervolgens is het belangrijk dat de bewoners aanwezig zijn tijdens de wijkbijeenkomsten. Zij ontbraken nu. Daarnaast moet er vervolg worden gegeven aan de wijkbijeenkomsten. Eén bijeenkomst is niet genoeg voor een normverandering. Dit gaat gepaard met een cultuurverandering, waar verschillende jaren overheen gaan. Hier sluiten de aanbevelingen van dit onderzoek ook op aan.