De toeschouwer als medeplichtige. Een onderzoek naar de manier waarop ruimtelijke dramaturgie in Phobiarama van Dries Verhoeven en in Schuldfabrik van Julian Hetzel bijdraagt aan het creëren van response-ability bij de toeschouwer.
Summary
Er zijn steeds meer performances die het karakter van installaties hebben. De toeschouwer bekijkt deze performances niet vanaf een afstandje en vanuit één perspectief zoals in de theaterzaal. Maar de toeschouwer is gepositioneerd middenin de performanceruimte. Zo bevindt de toeschouwer zich in Phobiarama van Dries Verhoeven middenin een fictief spookhuis. Ook in de performance Schuldfabrik van Julian Hetzel bevindt de toeschouwer zich middenin de verschillende ruimtes van een fictieve fabriek. Door de toeschouwer middenin de performanceruimte te positioneren, wordt de toeschouwer direct betrokken bij de inhoud.
Ik onderzoek hoe de ruimte in performatieve installaties zoals Phobiarama en Schuldfabrik is georganiseerd. Daartoe operationaliseer ik eerst het begrip ruimtelijke dramaturgie en vervolgens analyseer ik de ruimtelijke dramaturgie in Phobiarama en Schuldfabrik. Het begrip ruimtelijke dramaturgie bestudeer ik met behulp van theorieën over installatiekunst en theorieën over immersief theater. Installatiekunst biedt inzicht in de constructie van de ruimte en de manier waarop deze samenhangt met de wijzen van adresseren. Immersief theater biedt inzicht in de constructie van de immersieve ervaring en hoe de toeschouwer wordt geabsorbeerd in de gecreëerde wereld. De specifieke betrokkenheid van de toeschouwer, waardoor de toeschouwer beschouwd kan worden als medeplichtige, bespreek ik met behulp van het begrip response-ability.
In deze thesis analyseer ik hoe de ruimtelijke dramaturgie in Phobiarama en Schuldfabrik bijdraagt aan het creëren van response-ability en bespreek wat deze medeplichtigheid teweeg brengt bij de toeschouwer. Ik bespreek hoe in deze performances de ruimtelijke dramaturgie ervoor zorgt dat emoties van angst, Phobiarama, en schuld, Schuldfabrik, bij de toeschouwer worden opgeroepen en hoe deze emoties functioneren als materiaal van de performance. Door de opgewekte angst- en schuldgevoelens functioneert de toeschouwer als medeplichtige. In beide performances wordt de toeschouwer geactiveerd op de opgewekte emoties te reflecteren. Deze reflectie maakt dat de aanwezigheid van de toeschouwer noodzakelijk is in het tot uiting laten komen van de inhoud van de performance.