Kunst voor een verenigd Duitsland. Nationalistische aspecten in de Nibelungenwerken van Peter Cornelius

Abstract

Peter Cornelius staat bekend om zijn religieuze onderwerpen, maar zijn Nibelungenwerken laten zien dat hij op meerdere momenten in zijn carrière politiek betrokken was en dat zijn werk niet los gezien kan worden van de sociaal-politieke en culturele context. Door middel van de prentenserie reageert Cornelius op de Bevrijdingsoorlog van 1813-1815, nadat een deel van de Duitse staten door Frankrijk bezet werd. Door het benadrukken van de politieke en culturele macht van Duitsland in de middeleeuwen en het verheerlijken van waarden die als ‘Duits’ werden gezien, nadruk op trouw en heldhaftigheid, werd afgezet tegen de Franse invloeden. De dreiging vanuit Frankrijk versterkte de vraag naar eenwording van het Duitse rijk en de opkomst van het romantisch nationalisme, waarbij een historische basis werd gecreëerd voor het geïdealiseerde verenigde Duitsland, gebaseerd op de middeleeuwen. Het Nibelungenlied, een heldenepos, groeide uit tot een belangrijk symbool van de gezamenlijke Duitse cultuur en werd een belangrijk thema in de kunst. Na de Bevrijdingsoorlog neemt de interesse in het Nibelungenlied af en richt Cornelius zich voornamelijk op fresco-schilderingen en religieuze thema’s. In 1856 maakt hij echter een tekening met het Nibelungenlied als onderwerp, voor het Rheinland-Album, een geschenk van de Rijnprovincie aan de koning van Pruisen. Met deze tekening verheerlijkte Cornelius opnieuw aspecten van de Duitse cultuur, maar dit keer om de trouw en waarde van de Rijnprovincie aan Pruisen te symboliseren. De vraag naar eenwording van de Duitse staten was onder het volk steeds sterker geworden en de twee machtigste staten, Oostenrijk en Pruisen, vochten om de macht in het Duitstalige gebied. De personages uit volksverhalen van het Rijngebied, zoals de Loreley en Vader Rijn, laten de rijkdom van het Rijngebied zien. De Nibelungenschat, verstopt in de Rijn, symboliseert voor Cornelius de macht, heerlijkheid en het geluk van Duitsland, waarmee de tekening kan worden gezien als een vraag aan de koning van Pruisen om de schat van Duitsland naar boven te halen en zo de macht en eenheid van Duitsland te herstellen. Hoewel de prentenserie en de latere tekening dus verschillen qua omgang met het Nibelungenlied, kunnen ze beiden gezien worden als verwijzing naar de politieke situatie van Duitsland en kunnen de verschillen ertussen verklaard worden wanneer gekeken wordt naar de sociaal-politieke en culturele context.