Helden van het vaderland: religieus nationalisme en het geschiedenisonderwijs, 1870-1900.

Abstract

In deze scriptie is onderzocht op welke manier het geschiedenisonderwijs in de periode 1870-1900 werd ingezet om Nederlanders een nationaal bewustzijn te creëren, en hoe dit verschillend werd ingevuld vanuit openbaar en katholiek onderwijs. Hiertoe is onderzoek gedaan naar geschiedenisboeken en enkele historische prenten. Allereerst blijkt dat een nationaal besef niet vanzelfsprekend was: katholieken hadden een achtergestelde sociale positie vanwege hun geloof. De katholieke emancipatie betekende daarom ook een uitvinding van een nationale identiteit in een overwegend protestantse natie. Vervolgens blijkt dat openbare scholen gebouwd waren vanuit Verlichte idealen om iedere Nederlander tot een goede verlichte burger te vormen. De aanwezigheid van katholieke scholen liet zien dat de blauwdrukken voor één Verlichte nationale school mislukt waren, maar de visie op de vorming van een nationaal besef door middel van het onderwijs hadden deze scholen wel in gemeen met openbare scholen. Tenslotte blijkt dat geschiedenis op katholieke scholen niet alleen beschreven wordt vanuit een religieus standpunt, maar dat de plek van de katholieke geschiedenis behoort tot de vaderlandse geschiedenis. Hieruit valt te concluderen dat nationalisme voor katholieken in de negentiende eeuw begrepen moet worden als een religieus nationalisme: religie was een voorwaarde voor een nationale identiteit. Religie speelde ook een rol in het nationalisme op openbare scholen, maar dit gematigde protestantisme was minder prominent aanwezig in de vorming van een nationaal besef op deze scholen.