Luiers verschonen: muis Sam vindt het maar niks, muis Julia vindt het juist heel leuk. Een comparatief onderzoek naar genderstereotypen bij menselijke en dierlijke personages in Nederlandstalige prentenboeken die bekroond zijn tussen 2010 en 2017

Abstract

In dit onderzoek worden 22 Nederlandse prentenboeken die zijn bekroond tussen 2010 en 2017 geanalyseerd. De analyse richt zich op de vraag of deze boeken worden gekenmerkt door genderstereotypen. Uit verschillende bronnen blijkt dat stereotypen diepgeworteld zijn in onze natuur. Stereotypen doen hun werk nog voordat waarnemingen onze intelligentie bereiken. We hebben stereotypen nodig, want het is functioneel om mensen in groepen in te delen omdat we zo de wereld om ons heen proberen te duiden. Onze psychologische neiging tot stereotyperen wordt door de media en onze omgeving vaak bevestigd. Dat begint al op jonge leeftijd. Eén van de manieren waarop kinderen leren hoe de wereld in elkaar zit, is door de prentenboeken die ze bekijken en voorgelezen krijgen. Prentenboeken zijn namelijk niet alleen van groot belang voor de ontwikkeling van taalvaardigheden, maar spelen daarnaast een onmiskenbare rol bij het doorgeven van sociale en culturele normen aan kinderen. Een groot deel van die normen omvat genderrollen. De manier waarop jongens en meisjes en mannen en vrouwen worden voorgesteld in literatuur, draagt bij aan de verwachting van kinderen over hun eigen rol en die van anderen in de samenleving. Dit kan niet alleen leiden tot seksime, maar ook tot een beperking op het gebied van creativiteit, intelligentie en welzijn voor zowel jongens als meisjes. Dit onderzoek beoogt allereerst te achterhalen in hoeverre prentenboeken worden gekenmerkt door genderstereotypen. Daarnaast voegt dit onderzoek een nieuwe invalshoek toe aan eerder verricht onderzoek door te onderzoeken of genderstereotypen ook voorkomen in prentenboeken met dierlijke personages en zo ja, of er een verschil is tussen de aanwezigheid van genderstereotypen in prentenboeken met dieren en prentenboeken met mensen. Dit is gedaan aan de hand van een comparatief, gemengd onderzoek. Dit onderzoek suggereert dat recente, bekroonde, Nederlandstalige prentenboeken met zowel menselijke als dierlijke hoofdpersonages worden gekenmerkt door genderstereotypen. Deze komen op verschillende manieren tot uiting. Mannelijke personages spelen in zowel de boeken met mensen als in de boeken met dieren vaker de hoofdrol dan vrouwelijke personages. Daarnaast komen er in beide soorten boeken in totaal meer mannelijke dan vrouwelijke (hoofd)personages voor. De personages in zowel boeken met mensen als boeken met dieren ontvouwen stereotiepe gedragingen. Vrouwelijke personages treden in zowel boeken met mensen als boeken met dieren vaker op in huishoudelijke context dan mannelijke personages. Dat blijkt uit het gegeven dat zij vaker dan mannelijke personages huishoudelijke taken uitvoeren en huishoudelijke voorwerpen vasthouden. De verscheidenheid aan deze huishoudelijke taken en voorwerpen is bovendien groter bij de vrouwelijke personages dan bij de mannelijke personages. Mannelijke personages treden vaker op in professionele context in zowel de boeken met dieren als in de boeken met mensen. Waar vrouwelijke personages wel een beroep uitoefenen, is de verscheidenheid daarin geringer dan bij mannelijke personages. Voor zover prentenboeken het wereldbeeld van kinderen beïnvloeden, zouden de resultaten van dit onderzoek betekenen dat prentenboeken bijdragen tot de stereotiepe opvattingen die kinderen ontwikkelen over jongens en mannen enerzijds en meisjes en vrouwen anderzijds. Maar juist omdat stereotypen onbewuste aannames zijn, is het lastig om ze te corrigeren. Daarom is belangrijk dat wij ons bewust zijn van de aanwezige stereotypen in prentenboeken, omdat stereotypen een rol kunnen spelen bij het ontstaan van bepaalde verhoudingen in de maatschappij.