Aanwezigheid in For iTernity: de toeschouwer tussen belichaamde en virtuele aanwezigheid

Abstract

In dit onderzoek staat de performance-installatie For iTernity centraal, die gemaakt is door Katja Heitmann. Als grensgeval van de theaterkunst speelt For iTernity zich af op een snijvlak tussen 'echte' en virtuele ruimtes. Toeschouwers treden naar de voorgrond als belichaamde waarnemers en deelnemers van de performance-installatie. Daarin zijn digitale performers lichamelijk afwezig maar kunnen zij virtueel aanwezig worden gemaakt door de toeschouwer. De toeschouwer bedient een klein projectiescherm waarmee hij videobeelden kan opvangen die door beamers worden geprojecteerd (zie afbeelding op het voorblad). De danseres is fysiek afwezig maar wordt dankzij de toeschouwer virtueel aanwezig gemaakt.

De virtuele aanwezigheid van digitale performers wordt in dit onderzoek bevraagd in relatie tot de belichaamde aanwezigheid van de toeschouwer. Daarmee wil ik bijdragen aan een beter begrip van aanwezigheid van de belichaamde positie van toeschouwers in performance-situaties en aan een beter begrip tussen het menselijk lichaam in relatie tot nieuw mediagebruik. Het domein van nieuwe media en virtuele aanwezigheid wordt theoretisch benaderd door onder meer Lev Manovich, de belichaamde aanwezigheid wordt benaderd via Hans Ulrich Gumbrecht.

De installatie wordt onderverdeeld in 3 ruimtes waarin digitale performers worden geanalyseerd in relatie tot de aanwezigheid van de toeschouwer: de geluidsruimte, de virtuele ruimte en de fysieke ruimte. Daarin worden respectievelijk een digitale stem, een digitale danseres en een mobiele ‘interface’ gelokaliseerd als digitale performers. In elke ruimte wordt een intensiverend effect van de belichaamde aanwezigheid van de toeschouwer aangetroffen. Ook wordt in elke ruimte een ander licht geworpen op een begrip dat in de conclusie van dit onderzoek centraal staat: intermediale aanwezigheid.

Het werk van Heitmann demonstreert een concept van aanwezigheid voorbijgaat aan de tweedeling tussen de fysieke aanwezigheid van de toeschouwer en de virtuele aanwezigheid van digitale performers. Gaandeweg komt een conceptuele ruimte vrij om dankzij principes van verstrengeling, verdubbeling en oscillatie de aanwezigheid tussen belichaamde en virtuele aanwezigheid letterlijk te lokaliseren tussen de twee aanwezigheden onder de noemer intermediale aanwezigheid.