De strijd om goed en fout in de academische wereld De loyaliteitsverklaring verdeelde de rectoren, hoogleraren en studenten

Abstract

In dit onderzoek wordt het historiografische debat omtrent de aanpassing van de Nederlandse burgers aan de Duitse bezetter, vertaald naar de academische wereld. Volgens de historici Van der Heijden en Blom was er een grijs verleden, wat tegen het heersende werk van De Jong in ging. De Jong trok juist een scherpe lijn tussen goed en fout, maar ook hij stelde dat er maar weinig Nederlanders in verzet kwamen. Tegen die achtergrond is onderzocht hoe het kon dat ruim tachtig procent van de studenten een zogeheten loyaliteitsverklaring in 1943 weigerde te ondertekenen. Hierbij zijn de rectoren, de hoogleraren en de studenten uit Delft en Utrecht onderzocht. Dat heeft de volgende resultaten opgeleverd. - De rectoren op de openbare universiteiten werkten mee aan de loyaliteitsverklaring. Dit werd door de studenten veroordeeld, maar de rectoren droegen de toekomst van het hoger onderwijs op hun schouders. - De Senaten in Utrecht en Delft zagen het niet als hun taak om het morele kompas van de studenten te zijn en steunden de studenten dan ook niet openlijk in hun strijd tegen de loyaliteitsverklaring. Hierdoor groeide een kloof tussen de studenten en de leraren. - Bij het studentenverzet speelde de Raad van Negen een cruciale rol. Dit overlegorgaan tussen de verschillende universiteitssteden, wees de loyaliteitsverklaring vanaf het begin af. Deze principiële weigeraars, met veel invloed in de studentenwereld, trokken vervolgens een ruime meerderheid over de streep om de loyaliteitsverklaring niet te tekenen. - De studenten trokken, net als De Jong, een scherpe lijn tussen goed en fout, maar de waarheid ligt veel genuanceerder. Ook het grijze verleden moet genuanceerd worden, aangezien de studenten wel met een grote groep in verzet kwamen tegen de bezetter.