Enthousiasme: (gods)geschenk of aandoening?

Abstract

In het dagelijks taalgebruik spreken we vaak over enthousiasme. Enerzijds wordt in vacatureteksten gezocht naar enthousiaste, of enthousiasmerende medewerkers, anderzijds heeft enthousiasme ook de connotatie met jeugdige naïviteit, met onvolwassenheid of onbezonnenheid. Enthousiasme is afgeleid van het Griekse éntheos, wat staat voor ‘van god vervuld zijn’. Doordat we ons die betekenis vaak niet bewust zijn, en recruiters waarschijnlijk via de vacaturetekst niet op zoek zijn naar religieuze medewerkers, is het interessant te onderzoeken hoe we ons verhouden tot het enthousiasme. Hoe verhoudt enthousiasme zich tot een zakelijke, seculiere maatschappij?

Om dit te onderzoeken is de volgende onderzoeksvraag geformuleerd: is enthousiasme, in filosofisch opzicht, een rationeel fenomeen? Rationaliteit wordt in dit kader gelijkgesteld aan zakelijkheid, nuchterheid, het on-aan-gedaan zijn.

Om een antwoord te geven op de onderzoeksvraag, heb ik teksten van filosofen bestudeerd: van Plato tot hedendaagse denkers. Ik meen dat zich daarbij een wijsgerig perspectief opdringt doordat enthousiasme voor veel filosofen relaties blijkt te hebben met – onder meer – religie, rede, individualiteit, affecten en kunstzinnig scheppen. Dit zijn thema’s die filosofen als vanouds bezighouden.

Uit de literatuur blijkt dat enthousiasme niet exclusief religieus is. Het fenomeen herkennen we ook in een seculiere omgeving. Hoewel uit de bronnen blijkt dat enthousiasme, meer in de betekenis van ‘inspiratie’, vaak in verband wordt gebracht met artistiek scheppen, is ook die relatie niet exclusief. Uit de literatuur blijkt weliswaar dat enthousiasme niet altijd eenvoudig te onderscheiden is van medische vormen van irrationaliteit (‘gekte’), maar dat het beslist geen irrationeel of ziekelijk verschijnsel is.

Wel is enthousiasme voor veel schrijvers een pathisch fenomeen: we ondergaan het, de mens is, in zekere zin, passief onder het enthousiasme. De conclusie van deze scriptie is, dat enthousiasme weliswaar niet irrationeel is, maar evenmin is het, strikt genomen, rationeel. Enthousiasme kan beschouwd worden als een katalysator, als een kracht die de ratio doet bewegen.

In een steeds zakelijker maatschappij is enthousiasme daarom van niet te onderschatten belang. Het brengt de mens letterlijk op andere gedachten, of zelfs buiten zichzelf.