Dietse draken en Latijnse langsnuiten De tekstuele en visuele ontwikkeling van de strijd tussen de draak en olifant in Latijnse en volkstalige bestiaria uit de twaalfde en dertiende eeuw

Abstract

In deze scriptie staat het motief van de strijdende draak en olifant centraal, dat werd afgebeeld in twaalfde en dertiende-eeuwse Latijnse en volkstalige bestiaria. Deze zogenaamde beestenboeken kennen een lange traditie in tekst en beeld. De oorsprong hiervan ligt in de antieke periode en kwam tot volledige bloei in de twaalfde en dertiende eeuw. Het bestiarium had als doel om niet alleen natuurwetenschappelijke informatie te bieden aan de lezer, maar ook om het gedrag van dieren christelijk te interpreteren. De draak en olifant waren volgens bestiaria natuurlijke aartsvijanden en begonnen in de vroege middeleeuwen ook symbool te staan voor de strijd tussen de duivel en christenen. Het onderzoek gaat in op een aantal Latijnse, Middelfranse en Middelnederlandse bestiaria uit de twaalfde en dertiende eeuw. Latijnse, vaak insulaire bestiaria uit de twaalfde eeuw zijn in tekst en beeld rondom de draak en olifant sterk gericht op religieuze interpretaties en kennen luxueuze verluchtingen. De eerste Middelfranse bestiaria kwamen in twaalfde-eeuws Normandië (toenmalige politieke eenheid met Engeland) op. Philippe de Thaon en Guillaume le Clerc gebruikten de Latijnse proza om de Middelfranse bestiaria op rijm te zetten en verder uit te breiden. De kwaliteit van de afbeeldingen nam echter sterk af, mogelijk vanwege de secularisering van het publiek. Zowel de Latijnse als Middelfranse bestiaria waren bekend bij de Vlaamse Jacob Van Maerlant, die beide typen teksten gebruikte voor zijn eigen Middelnederlandse werken. Bij hem verloren de draak en olifant in tekst en beeld grotendeels hun christelijke interpretatie en figureerden zoals in de oudheid weer als natuurwetenschappelijk onderzochte dieren. Kenmerkend aan de behandeling van de draak en olifant binnen al deze bestiaria is dat er nauwelijks sprake is van een standaardbenadering in tekst en beeld.