Laten of leiden? Onderzoek naar de wijze waarop en de omstandigheden waaronder (school)leiderschap in het voortgezet onderwijs kan bijdragen aan de professionele ruimte van leraren.

Abstract

De kwaliteitsverbetering van het Nederlandse onderwijs stagneert. Sinds enkele jaren wordt de ‘professionele ruimte’ van de leraar gezien als een belangrijk element bij de oplossing van dit probleem (Wartenbergh-Cras, Bendig-Jacobs, Van Casteren & Kurver, 2013). Concreet mondde dit uit in een aantal (beleids-)initiatieven waarbij gesteld werd dat de leraar (weer) “ centraal” moet worden gezet. Met deze herijking van de positie van de leraar rijst de vraag op welke manier schoolleiderschap hiertoe een bijdrage kan leveren. Het doel van dit verkennende onderzoek is om, aan de hand van meerdere cases, te achterhalen op welke wijze en onder welke omstandigheden (school)leiderschap in het voortgezet onderwijs kan bijdragen aan de professionele ruimte van de leraar, zodat een krachtiger en breder gedragen bijdrage wordt geleverd aan kwaliteitsverbeteringen, zoals betere onderwijsprestaties en het zorgen voor vitale leerkrachten, in het (voortgezet) onderwijs.

In het onderzoek is allereerst aan de hand van theorie achterhaald op welke manier de begrippen ‘professionele ruimte’ en ‘schoolleiderschap’ het beste omschreven kunnen worden. Het empirische gedeelte van dit onderzoek bestond uit een multiple - case study. Concluderend kan gesteld worden dat het schoolleiderschap kan bijdragen aan de professionele ruimte als de schoolleiding én de leraren in staat zijn om gesprekken over dit thema te voeren waarbij wederzijdse verwachtingen worden uitgesproken. Op die manier krijgen leraren de kans om hun eigen behoeften ten aanzien van professionele ruimte kenbaar te maken. Van de schoolleiders vraagt dit een open houding waarbij niet één leiderschapsstijl past: een repertoire aan leiderschapspraktijken is nodig om adequaat in te spelen op de verschillende behoeften van de leraren. Met name ‘het geven van richting aan’ en ‘het ondersteunen van’ leraren door de schoolleiders lijken de meeste invloed te hebben op de ervaren en benutte professionele ruimte. Schoolleiderschap ten aanzien van de professionele ruimte van de leraar draait dus niet om leiden óf laten , het draait erom de leraren vrij te laten binnen eenduidige kaders gebaseerd op een expliciet uitgesproken en breed gedragen visie.