Zij zegt het. Connie Palmens visie op kunstenaarschap, blijkend uit haar roman Jij zegt het.

Abstract

De kunstenaarsroman is een voortvloeisel uit de romantische behoefte om te reflecteren op de aandrang om uiting te geven aan individuele gevoelens en gedachten. In deze roman staat het zelfdefiniëringsprobleem van de kunstenaar centraal. Dit probleem is sinds de Romantiek het grootste probleem van de kunstenaar en behelst de innerlijke strijd tussen de onverenigbare rollen van kunstenaar en burger. Vrouwelijke kunstenaars, die het grootste gedeelte van de geschiedenis niet als echte kunstenaars werden gezien, moeten deze rollen ook nog met de rol van vrouw verenigen, waardoor hun zelfdefiniëringsprobleem mogelijk nog groter is dan dat van mannelijke kunstenaars. Volgens Maarten Doorman werkt de invloed van de Romantiek in de hedendaagse cultuur nog door. Vóór de Romantiek was de kunstenaar een ambachtsman die voor opdrachtgevers werkte. De regels voor de kunst stonden vast; er was een collectief regime. Nathalie Heinich beschrijft in Het Van Gogh-effect en andere essays over kunst en sociologie (2003) dat de Romantiek een revolutie in het denken teweegbracht, waardoor de focus niet meer op het kunstwerk, maar op de kunstenaar zelf kwam te liggen. Zij zegt dat er sindsdien geen collectief regime meer is, maar een singulier regime, waarin het kunstwerk een individuele uiting van de kunstenaar is. In De romantische orde (2004) zegt Doorman dat in hedendaagse kunst, ondanks het ogenschijnlijke verdwijnen van het beeld van de romantische kunstenaar, de kunstenaar nog steeds centraal staat. Daarnaast worden in hedendaagse kunst grenzen van genres ter discussie gesteld, overschreden en opnieuw gedefinieerd. Dit is een typisch romantisch verschijnsel, dat Doorman grensdialectiek noemt. Jij zegt het van Connie Palmen (2015) is een fictieve autobiografie van Ted Hughes. Hierin wordt een beeld geschetst van het kunstenaarsechtpaar Ted Hughes en Sylvia Plath. In dit eindwerkstuk wordt de vraag gesteld wat Palmens visie op kunstenaarschap, blijkend uit Jij zegt het, is en hoe deze zich verhoudt tot de romantische orde van Doorman. Hughes wordt geprofileerd als een kunstenaar die voldoet aan alle romantische aspecten. Plath is zijn muze. Pas later in de roman, door een combinatie van persoonlijke problemen en het vrouwelijke zelfdefiniëringsprobleem, ontwikkelt ook zij zich tot een romantische kunstenaar, die zelfs sterft voor de kunst. Palmen gaat door het schrijven van een autobiografie van een ander met traditionele grenzen van genres aan de haal. Ook is de roman een combinatie van een vrouwelijke en mannelijke kunstenaarsroman. Naast het feit dat dit aangeeft dat ook Palmen als vrouwelijke auteur worstelt met het vrouw zijn en kunstenaar zijn, geeft deze romantische grensdialectiek blijk van een romantisch kunstenaarsbeeld, waarmee Doormans idee van een hedendaagse, romantische orde wordt bevestigd.