Sturen op het beschermen en ontwikkelen van stedelijk groen
Summary
Het beschermen en ontwikkelen van stedelijk groen is de afgelopen decennia een steeds belangrijker item geworden in de Nederlandse stadsplanologie (Hop, 2013; Timmermans et al., 2014). Stedelijk groen, zoals een boom, een plantsoen, een park of een groene zone, kent vele potentiële waarden. Het maakt de stad aantrekkelijker, bevordert de algehele volksgezondheid, stimuleert sociale cohesie, biedt verkoeling tijdens warme zomerdagen, vermeerdert de waarde van omliggend vastgoed, draagt bij aan de instandhouding van biodiversiteit, functioneert als waterberging... en ga zo maar door (Swanwick et al., 2003; Tajima, 2003; Chiesura, 2004; Niemelä, 2014). Stedelijk groen zou volgens wetenschappers zelfs kansrijk zijn voor duurzame stedelijke ontwikkeling, omdat haar multidisciplinaire waarden laten zien dat stedelijk groen de potentie heeft om tegelijkertijd van waarde te zijn voor de economie, het sociaal welzijn en het milieu (Campbell, 1996; Swanwick et al., 2003; Levent et al., 2004; Tian et al., 2014). Met groen draagt men immers bij aan een gezonde en aantrekkelijke leefomgeving voor mensen, waarbij men tevens zorgt dat het interne milieu (water- en bodemhuishouding, luchtkwaliteit, thermisch comfort etc.) houdbaar blijft, en men op haar beurt de economische robuustheid van de leefomgeving vergroot.
Niet al het groen in de stad draagt echter dezelfde waarden met zich mee. Zo zal een klein wijkpark eerder bijdragen aan de sociale cohesie dan een grote hoeveelheid losse bomen verspreid door de wijk, omdat een park meer ruimte biedt voor sport, spel en ontspanning. Desalniettemin zullen de vele verspreide bomen meer bijdragen aan het klimaat dan het kleine wijkpark, omdat er simpelweg meer groen is om water te bergen of om fijnstof af te vangen. Eerdere studies hebben bevestigd dat elke waarde van stedelijk groen zo haar eigen ideale conditie kent (verschijningsvorm en situering binnen het stedelijk geheel), waarbij de betreffende waarde optimaal tot uiting komt. Deze kennis over de waarden van stedelijk groen is essentieel voor het duurzaam beschermen en ontwikkelen van groen in de stad.
Het beschermen en ontwikkelen van sociale, economische en milieu waarden van stedelijk groen vormt vandaag de dag een serieuze uitdaging voor stedelijke gemeenten. De vraag naar ruimte in het stedelijk gebied is immers groot, de financiële middelen voor groenbescherming en -ontwikkeling zijn krap en de complexiteit aan belangen is enorm. Omdat onze ruimtelijke omgeving bovendien wordt gecreëerd door vele verschillende publieke en private actoren, zoals projectontwikkelaars, adviesbureaus, ontwerpbureaus, corporaties, grootgrondbezitters, het gemeentelijk grondbedrijf en de gemeentelijke afdeling groen, zoeken vele gemeenten naar een goed onderbouwd beleid om met elkaar de zorg te kunnen dragen voor groen in de stad (Hop, 2013; Timmermans et al., 2014). Het doel van dit onderzoek is dan ook: het vormen van een theorie over hoe stedelijke gemeenten doelmatig zouden kunnen sturen op het beschermen en ontwikkelen van stedelijk groen.
‘Sturen’ is eigenlijk een overkoepelend begrip voor de vele verschillende manieren waarop iemand, of een organisatie, een of meerdere actoren kan bewegen naar een gewenst toekomstbeeld (Deci & Ryan, 2002; Lange et al., 2013). In het geval van deze studie is dit gewenste toekomstbeeld: het duurzaam beschermen en ontwikkelen van stedelijk groen. Omdat actoren het object zijn van sturing, stellen enkele critici dat elk sturingsvraagstuk uitgezet dient te worden tegen de motivatie die actoren hebben om zich in te zetten voor het gewenste toekomstbeeld (Jessop, 1998; Rhodes, 2007; Lester & Reckhow, 2012; Van Meerkerk et al., 2013). De motivatie van actoren is dus belangrijk voor het sturingsvraagstuk. Je kunt het vergelijken met het leren lezen van een kind. Als het kind graag wil lezen omdat het aangeeft lezen leuk te vinden, vraagt dat om een andere manier van sturen dan wanneer het kind niet wil lezen omdat het liever gaat buitenspelen met vriendjes. In het eerste geval kan sturen volstaan met het geven van een boek. In het tweede geval zijn regels nodig; eerst lezen, dan buitenspelen. Een dergelijke afhankelijkheid van actor motivatie bestaat ook voor het sturen op het beschermen en ontwikkelen van stedelijk groen. De vele verschillende actoren in combinatie met de multidisciplinaire waarden van stedelijk groen maken het sturingsvraagstuk echter meer gecompliceerd. Zeker omdat de verschillende waarden van stedelijk groen, verschillende condities kennen waarin zij gedijen.
In het licht van sturingsdiscussies, duurzaamheidsdebatten en kennis over de multidisciplinaire waarden van stedelijk groen is een theorie gevormd over hoe stedelijke gemeenten doelmatig zouden kunnen sturen op het beschermen en ontwikkelen van groen in de stad. De totstandkoming van deze theorie is gebaseerd op empirisch verkregen inzichten over de actuele motivatie van verschillende actoren om zich, al dan niet, hard te maken voor economische, sociale en/of milieu waarden van stedelijk groen.