Met de deur of met de pet gooien. Grammaticaliteitsoordelen over syntactische en interpretatieve operaties op idiomen en collocaties

Abstract

Het brede veld van idiomaticiteit is een veelvuldig onderzocht terrein binnen de linguïstiek. Duidelijk is dat idiomen zoals het Engelse to kick the bucket (‘sterven’) op syntactisch gebied veel minder flexibel zijn dan andere expressies. De verklaring hiervoor is niet volledig duidelijk, maar men is het erover eens dat de mate waarin de delen van een idioom bijdragen aan de gehele betekenis ervan, onder andere bepalend is voor de flexibiliteit van de expressie.

Bevindingen uit eerder onderzoek suggereren dat op collocaties meer grammaticale operaties, zoals verplaatsing en morfologische manipulatie, toegepast kunnen worden dan op idiomen. Het huidig onderzoek toetst dit verschil door een participantengroep grammaticaliteitsoordelen te laten vellen over zinnen met idiomen en collocaties waar een syntactische operatie, topicalisatie, of een interpretatieve operatie, pronominalisa-tie, op is uitgevoerd.

De gemanipuleerde collocaties werden door de participanten als significant aanvaardbaarder beoordeeld dan de gemanipuleerde idiomen. Idiomen zijn dus inderdaad syntactisch minder flexibel dan collocaties, al hangt dit vooral af van de semantische analyseerbaarheid van de expressie. Het huidige onderzoek speculeert over de oorzaak van dit verschil tussen collocaties en idiomen, dat te maken zou kunnen hebben met de manier waarop deze soorten expressies in het lexicon zijn opgeslagen: idiomen zouden als geheel lexicale insertie ondergaan en collocaties niet.