Imperialkrieg en oorlogsrecht: De toepassing van het internationale oorlogsrecht in Atjeh ten tijde van het Van Heutsz-stelsel, 1898-1907

Abstract

De Nederlandse krijgsmacht maakte zich tijdens de Atjehoorlog vaker schuldig aan het gebruik van buitensporig geweld tegen non-combattanten. In dezelfde tijd werd er in West-Europa een internationaal oorlogsrecht gecodificeerd die de bescherming van non-combattanten in oorlogstijd moest garanderen. In dit onderzoek wordt er gekeken naar het spanningsveld tussen humanitaire idealen en voorvallen van buitensporig geweld. Mijn onderzoeksvraag luidt als volgt: in hoeverre werd het internationale oorlogsrecht door de Nederlandse krijgsmacht in Atjeh toegepast ten tijde van het Van Heutsz-stelsel van 1898 tot 1907? Als eerste is het belangrijk om een wetenschappelijk kader te scheppen, dat later kan helpen met het verklaren van het extreme geweld. De Imperialkrieg is het begrip dat gehanteerd wordt voor deze verklaring. Ten tweede wordt er onderzocht of dit nieuwe internationale oorlogsrecht wel gecodificeerd was en of dit recht in de koloniën ook toegepast moest worden. Het zal blijken dat dit recht omstreeks 1900 uitgebreid gecodificeerd was, maar dat er door de uitsluiting van de Aziatische en Afrikaanse koloniën in die tijd beter gesproken kon worden over een westers oorlogsrecht dan over een internationaal oorlogsrecht. Ten derde wordt er gekeken naar de Nederlandse perceptie van de inlandse oorlogsgebruiken. Hoewel de inlandse oorlogsgebruiken als fundamenteel verschillend werden ervaren vergeleken met de westerse oorlogsgebruiken, blijkt uit primair bronnenmateriaal dat de Nederlandse krijgsmacht toch dacht dat er veel overeenkomsten waren met het internationale oorlogsrecht. De Nederlandse krijgsmacht vond het dan ook reëel om het westerse oorlogsrecht toe te kunnen passen in Nederlands-Indië. In theorie werd dus het internationale oorlogsrecht formeel door de Nederlandse krijgsmacht toegepast in Atjeh ten tijde van het Van Heutsz-stelsel, maar in de praktijk werd dit recht niet nageleefd. Met behulp van het concept van de Imperialkrieg en enkele praktische voorbeelden kan ten slotte een antwoord geformuleerd worden op de hoofdvraag, en kan er een verklaring gegeven worden voor de discrepantie tussen ideaal en praktijk.