Cultureel Geheugen in Nederlandse Musicals: Hoe het cultureel geheugen over Tweede Wereldoorlog gestalte krijgt in Soldaat van Oranje en De Tweeling

Abstract

Musical is een ondergewaardeerd genre in de Nederlandse theaterwetenschap. Er is weinig onderzoek naar gedaan, terwijl het genre juist hoge bezoekersaantallen heeft. Bovendien is er een trend waarin de Tweede Wereldoorlog steeds vaker terugkeert als onderwerp van populaire media. In deze scriptie onderzoek ik hoe de Nederlandse musicals Soldaat van Oranje en De Tweeling als herinneringsplaats deelnemen aan het cultureel geheugen over de Tweede Wereldoorlog. De egyptoloog Jan Assmann heeft het begrip cultureel geheugen onderzocht en gedefinieerd. Hij onderscheidt zes kenmerken die zeer bruikbaar zijn in de theaterwetenschap. De filosoof en theaterwetenschapper Frederik Le Roy signaleert dit ook en stelt dat de door Assmann opgestelde theorie gebruikt kan worden om te verklaren hoe cultureel geheugen een plek en functie heeft binnen de theaterwetenschap. Ik schets een beeld van de veranderlijke herinneringscultuur rond de Tweede Wereldoorlog aan de hand van het boek Grijs Verleden: Nederland en de Tweede Wereldoorlog van Chris van der Heijden en de bundel Een Open Zenuw: Hoe wij de Tweede Wereldoorlog herinneren onder redactie van Madelon de Keizer en Marije Plomp. Ondersteund door deze artikelen heb ik drie analysevragen opgesteld die afgeleid zijn van drie kenmerken die worden genoemd door Jan Assmann. De eerste vraag luidt: hoe wordt gestalte gegeven aan het ‘wij’ en het ‘zij’? De tweede analysevraag is: hoe wordt de keuze voor een bepaalde ideologie gemotiveerd door de personages? Tot slot stel ik de vraag op welke manier er sprake is van kennisoverdracht in de musical. Aan de hand van deze vragen heb ik eerst Soldaat van Oranje geanalyseerd. Hieruit komt naar voren dat in deze musical een zwart-wit beeld wordt geschapen dat niet overeenkomt met het beeld dat in Grijs Verleden en Een Open Zenuw wordt geschetst. De keuze voor een bepaalde ideologie wordt niet expliciet gemotiveerd, maar lijkt af te hangen van een bepaalde voorbestemming. Kennis wordt voornamelijk overgedragen door projecties. De musical sluit qua presentatie van de Tweede Wereldoorlog aan bij de manier waarop dat vaker gebeurt in populaire media. Vervolgens heb ik De Tweeling geanalyseerd aan de hand van dezelfde vragen. Uit deze analyse komt naar voren dat in deze musical juist wel een grijs beeld wordt geschapen, dat past bij de grijze invalshoek van Van der Heijden en De Keizer. Hoewel de keuze voor een bepaalde ideologie in De Tweeling ook lijkt af te hangen van een bepaalde voorbestemming, wordt er uitgebreider beargumenteerd hoe een personage tot een bepaalde keuze komt. Kennisoverdracht heeft in deze musical een minder prominente rol. Deze musical presenteert de Tweede Wereldoorlog subtieler en genuanceerder dan gebruikelijk is in populaire media.